مهندسی صنایع

مهندسی صنایع یکی از شاخه‌های مهندسی است که با تلفیق دانش مهندسی، ریاضیات، اقتصاد و مدیریت، کارایی سیستم‌های تولیدی، فرآیندها و سازمان‌ها را بهبود می‌بخشد؛ مهندسی صنایع به طور کلی اثربخشی، کارایی، تطبیق‌پذیری، پاسخ‌گویی، کیفیت و بهبود مستمر کالاها، خدمات و سود آوری را مورد توجه قرار می‌دهد. 

مهندسی صنایع توسط فردریک تیلور بنیان گذاشته شده‌است، از نظر او مهندسی صنایع بخشی از موضوعات علم مدیریت است. کاربرد مهندسی صنایع مربوط به سال‌های نخست انقلاب صنعتی است که ابتدا به عنوان شاخه فرعی از مهندسی مکانیک شناخته شد که دانشگاه پنسیلوانیا اولین دپارتمان تخصصی مهندسی صنایع را تأسیس کرد. می‌توان گفت هدف اصلی مهندسی صنایع ایجاد برنامه‌ای جامع و کامل در حوزه‌های مختلف مدیریتی، صنعتی، تولید، خدمات و ... است تا بهترین نتیجه حاصل شود؛ البته لازم به ذکر است که حوزه‌های کاربردی مهندسی صنایع بسیار گسترده بوده که می‌توان به موضوعاتی نظیر طراحی، زمان‌سنجی، پیاده‌سازی سیستم‌ها و ... اشاره کرد.

رشته مهندسی صنایع

مهندسی صنایع در سال‌های گذشته در مشاغل مختلف صنعتی و حتی مدیریتی مورد توجه قرار گرفته‌است، به نوعی می‌توان یک مهندسی صنایع را به دلیل یادگیری دروس مختلف از رشته‌ مهندسی، پای ثابت تمام پروژه‌ها دانست چرا که با یادگیری دروس مختلف و تسلط کافی به هر کدام از آن‌ها فرآیند اجرای  پروژه‌ها و تولیدات را پیاده‌سازی و کنترل می‌کند. مهندسی صنایع مانند جعبه ابزاری مملو از تکنیک‌ها و روش‌های بهینه‌سازی، پیش‌بینی، تصمیم‌گیری و بهبود است، به نوعی مهندسی صنایع شامل روش‌هایی است که منجر به بهبود عملکرد کلی سیستم می‌شود و توسط معیارهای اقتصادی، کیفیتی، تأثیرات محیطی و فردی سنجیده می‌شود به همین دلیل وظایف یک مهندس صنایع وسیع‌تر از سایر مهندسان است چرا که علاوه بر کسب تخصص‌های فنی باید در حوزه‌های رفتاری و علوم زیستی نیز آموزش‌های لازم را فرا بگیرند. مهندسی صنایع تنها رشته مهندسی است که عامل انسان یکی از مولفه‌های اصلی سیستم‌هایی مورد مطالعه است.

مهندسی صنایع بستر لازم برای تعامل رشته‌های مختلف و Teamwork را بهترین نحو ایجاد کرده که در نتیجه باعث طراحی، برنامه‌ریزی، اجرا، و نظارت بر عملکرد نظام‌های تولیدی و خدماتی می‌شود؛ در نهایت بهبود مستمر، ارگونومی ایده‌آل، حداقل کردن هزینه‌ها، حداکثر کردن سود، افزایش کیفیت و اعتماد مشتری را به دنبال دارد.

نگاه مهندسی صنایع به مسائل از زوایا و دیدگاه‌های مختلف همانند توجه به خروجی و محصول سیستم، توجه به مشتری و نگرش بهره‌وری سازمان می‌باشد که اصول فکری یکسانی را می‌طلبد؛ به طور کلی یک مهندس صنایع باید خلاقیت، تفکر فراگیر، رهبری گروه، توانایی مدیریت به ویژه مدیریت زمان، ارتقاء بهره‌وری و بهبود مستمر و علاقه‌مندی به یادگیری را در خود و پرورش دهد چرا که داشتن این ویژگی مزیتی بر تخصص اصلی در رشته است. فعالیت‌های مهندسی صنایع بین اهداف مدیریت و عملکرد عملیاتی سازمان ارتباط ایجاد می‌کند و باعث می‌شود مهندسان صنایع بیشتر درگیر افزایش بهره‌وری در مدیریت منابع انسانی، روش‌ها و فناوری‌ها است در حالی که سایر رشته‌های مهندسی به ماهیت فنی فرآیندها و فرآورده‌ها توجه کرده و از بخش اصلی هدف یعنی مشتری فاصله دارند. 

گرایش‌های مهندسی صنایع 

رشته مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی گرایشی خاصی را ارائه نمی‌دهد تنها با تدریس دروس اجباری و اختیاری که جزء سرفصل‌های وزارت علوم است دانشجویان را برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر آماده کرده و دید کلی را از این رشته گسترده در حوزه‌های مختلف سازمان‌ها و کارخانه‌ها برای دانشجویان ایجاد کند؛ نمونه از این دروس شامل: تحقیق در عملیات 1و2، کنترل موجودی‌ها 1و2، آمار و احتمال مهندسی، برنامه‌ریزی تولید، مدیریت و کنترل پروژه، ارزیابی کار و زمان، طرح‌ریزی واحدهای صنعتی، مهندسی برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، نت (برنامه‌ریزی نگهداری‌وتعمیرات)، نقشه‌کشی صنعتی، اصول‌و‌مبانی برق، کنترل کیفیت آماری، شبیه‌سازی گسسته پشامد، تحلیل سیستم‌ها، اصول حسابداری و هزینه‌یابی، نظریه تئوری صف، جبر خطی،مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی، تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری، ارگونومی، بازاریابی، اصول مدیریت عمومی، اصول و مبانی علم اقتصاد (اقتصاد خرد و کلان)، کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع، مبانی برنامه‌نویسی، اقتصاد مهندسی و مهندسی منابع انسانی همچنین کارگاه‌های ماشین افزار1و2، ریخته‌گری، جوش و مبانی برق  از جمله دروسی هستند که در دوره کارشناسی تدریس می‌شود. اما در مقطع کارشناسی ارشد با تکیه بر مباحث آموخته شده گرایش‌هایی ارائه می‌شود که بنا به علاقه دانشجویان یکی از این گرایش‌ها برای ادامه تحصیل انتخاب می‌شود، این گرایش‌ها عبارتند از: 

·         لجستیک و زنجیره تأمین

·         بهینه‌سازی سیستم‌ها

·         سیستم‌های مالی

·         سیستم‌های کلان

·         مدیریت مهندسی

·         سیستم‌های سلامت

·         مدیریت نوآوری و فناوری

·         آینده پژوهشی

کسانی قصد ادامه تحصیل در مقطع دکتری را دارند، می‌توانند گرایش‌های زیر را برای تحصیل البته در ایران انتخاب کنند:

·         بهینه سازی سیستم‌ها

·         مدیریت پروژه

·         کیفیت و بهره‌وری

·         سیستم‌های اطلاعاتی 

·         سیستم‌های کلان 

·         سیستم‌های مالی

·         لجستیک و زنجیره تأمین

مزیت‌های مهندسی صنایع

در این قسمت مزایایی که باعث جذب افراد به رشته مهندسی صنایع می‌شود را بیان می‌کنیم.

1.      جامعیت و تنوع در بازار کار

می‌توان گفت تقریبا در تمامی زمینه‌های کاری به یک مهندس صنایع نیاز مبرم وجود دارد. حوزه‌هایی مانند صنایع تولیدی، صنایع پیشرفته (HighTech)، خرده فروشی‌ها و سیستم‌های توزیع، سیستم‌های سلامت و بهداشت (HSE)، سیستم‌های پشتیبانی، حوزه‌های مختلف نظامی، بازارها ونهادهای مالی و ... تنها بخشی از حوزه‌هایی هستند که مهندسین صنایع در آن‌ها ایفا کننده نقش هستند.

2.      تلفیق مهارت‌های دانشگاهی با توانمندی‌های تجاری

گرایش‌هایی مانند زنجیره تامین، مدیریت لجستیک، مهندسی مالی، بازاریابی و ... به طور مستقیم به مسائل وجود در دنیای واقعی تجارت می‌پردازد.

3.      درک کلان و نگاه سیستمی

نگاه کلان و سیستمی نسبت به مسائل مختلف یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مهندسی صنایع است که با این توانایی ویژه مهندسین صنایع می‌توانند در جایگاه‌های مختلف مدیریت نقش‌آفرینی کنند.

4.      تمرکز روی فرآیندها به جای تمرکز بر جزئیات فنی

مهندسی صنایع بر روی روند اجرا و بهبود و حاصل شدن خروجی بهینه تمرکز دارد و تنها برای جزئیات فنی برنامه‌ریزی اجرایی را انجام می‌دهد این عامل نشان‌دهنده‌ی گسترده وسیع دید مهندسین صنایع است که برنامه‌های کلی را هدایت و رهبری می‌کند.

5.      با استفاده از مهندسی صنایع می‌توان در هر بخش دلخواه مشغول فعالیت شد

مهندسی صنایع به علت آموزش از تمامی رشته‌های مهندسی و حتی اقتصاد و مدیریت می‌توانند در هر بخش از یک سازمان که بخواهند مشغول فعالیت شوند و به هر حوزه‌های که به آن علاقه دارند وارد شوند؛ به طور مثال ورود به مؤسسه مالی، شرکت بزرگ کامپیوتری، تحلیلگر درون سازمانی و ... بخشی از قسمت‌هایی هستند که مورد استقبال مهندسین صنایع قرار می‌گیرد.

6.      درآمد ایده‌آل مهندسی صنایع

تنها با تسلط بر روی مباحث اصلی و مرتبط به مهندسی صنایع می‌توان به کار کردن در بخش دلخواه به درآمدی ایده‌آل رسید چون حوزه‌های کاری مهندسی صنایع به علت گسترش و ارتباط با سایر بخش‌ها و وجود روابط بین سازمانی این پتانسیل را دارد که برای شاغلین درآمدی خوب را ایجاد کند.

7.      مهندسی صنایع با بیشترین ضریب اشتغال

مهندسی صنایع با بیشترین ضریب اشتغال در بین سایر رشته‌های مهندسی و امکان تغییر رشته از کلیه رشته‌ها به آن، بهترین رشته برای تضمین آینده شغلی است چرا که شرکت‌ها برای ساده‌سازی فرآیندهایشان که به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند همواره به دنبال مهندسان صنایع می‌گردند؛ بنابراین گسترده وسیعی که مهندسی صنایع شامل می‌شود بر کسی پوشیده نیست.

حوزه‌کاری مهندسی صنایع

مهندسین صنایع در ایران هم کار مهندسی انجام می‌دهند و هم در حوزه مدیریت وارد شده‌اند. بین مهندسی صنایع و مدیریت مرزهای مشخصی وجود ندارد؛ ابزارهای مهندسین صنایع شامل ابزارهای کمی و کیفی است که کمک می‌کند تا دانش ریاضیات، اقتصاد و مدیریت را با هم تلفیق کرده و کارایی سیستم‌های تولیدی و خدماتی را بهبود دهند، مهدنسی صنایع به علت داشتن کاربردهای گسترده که محدود به صنعت نبوده و هر مؤسسه انتفاعی و غیر انتفاعی با جنبه صنعتی یا خدامتی می‌تواند از فنون مهندسی صنایع بهره بگیرد، مهندسی صنایع در اکثر حوزه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهندسی صنایع در حرفه‌ها و مشاغلی همچون بانکداری، خدمات مشاوره‌ای، صنعت بیمه، شرکت‌های هواپیمایی، کشتیرانی، بیمارستان‌ها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهری یا هر مکان دیگری که نیاز به برنامه‌ریزی، هدایت و مدیریت و بهبود بهره‌وری داشته باشد، کاربرد دارد. بسیاری از فرصت‌های شغلی که فارغ‌التحصیلان مهندسی صنایع می‌توانند در آن‌ها مشغول به کار شوند، عبارتند از:

o        کارشناس سیستم‌ها و روش‌ها

o        کارشناس کنترل کیفیت کالا و محصول

o        کارشناس مدیریت و تضمین کیفیت

o        کارشناس برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیرات

o        کارشناس برنامه‌ریزی و کنترل پروژه

o        کارشناس برنامه‌ریزی و کنترل تولید

o        کارشناس برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک

o        کارشناس طرح و برنامه

o        کارشناس مدیریت منابع انسانی

o        کارشناس ارزیابی مالی و اقتصادی طرح‌ها و پروژه‌ها

o        مهندس پروژه

o        کارشناس کنترل مدارک پروژه

o        کارشناس متره و برآورد پروژه

o        کارشناس تعالی سازمانی

o        کارشناس سنجش عملکرد

o        کارشناس تدارکات و خرید

o        کارشناس کیفیت پروژه

o        کارشناس HSE  

o        کارشناس ایمنی صنعتی

o        کارشناس مدیریت آموزش و توسعه کارکنان (مدیریت منابع انسانی)

o        کارشناس لجستیک و انبار

o        کارشناس مدیریت خدمات 

o        کارشناس مدیریت زنجیره تأمین

o        کارشناس حسابداری مدیریتی

o        کارشناس ممیزی استانداردهای سیستم‌های مدیریتی (ISO 9001, ISO 22001, ISO 9001, CPM3, OHSAS 18001, …)

o        ارزیابی مدل‌های بلوغ (فرآیندی، سازمانی، پروژه‌ای نظیر INQA, OPMS3, PEM, EFQM,…) 

o         PMO(دفتر مدیران پروژه) 

o        کارشناس امور بانکی

o        کارشناس مجامع و شرکت‌ها

o        کارشناس بازاریابی

o        کارشناس تحلیل داده

با توجه به تحولات اقتصاد جهانی قدرت رقابت شرط اساسی موفقیت در کسب‌و‌کارها محسوب می‌شود؛ در کنار این مسائل توجه به نوآوری‌ها و ارتقا کیفی محصولات و خدمات با تکنیک‌های مهندسی صنایع حاصل می‌شود به این جهت که مهندسی صنایع ابزار لازم برای حصول اهداف سازمان‌ها و شرکت‌ها را به طور فراگیر و سیستماتیک فراهم می‌کند که این نشان‌گر نقش و اهمیت بالای مهندسی صنایع به عنوان موتور محرک حرکت سازمان‌های امروزی است.

بازار کار مهندسی صنایع در ایران

بازار کار مهندسی صنایع،همان‌طور که گفته شد هر شرکت یا سازمان حداقل به یک مهندس صنایع نیاز دارد، امروزه در ایران نیز برای مهندسین صنایع جایگاه خوبی فراهم شده‌است به این دلیل که تمام شرکت‌ها به دنبال ماندن در عرصه رقابت و پیروزی در برابر رقبای خود هستند این امر وابسته به میزان کیفیت و محصولاتی است که ارائه می‌دهند.

وظیفه بررسی این موضوع برعهده مهندسین صنایع در ایران هم به علت رقابت بین سازمان‌ها و شرکت‌ها مدیران به دنبال فارغ‌التحصیلان این رشته هستند چون علاوه بر مدیریت عملیاتی می‌توانند به بهبود فرآیندها و روابط از بخش فنی تا انسانی بپردازند.

واحدهای صنعتی و تولیدی کشور علیرغم بهره‌مندی از وسایل پیشرفته، معمولا یک نظام واحد و سیستم صنعتی را ندارند که موجب برخورد با مشکلات صنعتی شده‌است؛ این ضعف عمدتا به علت کمبود کادر کارشناسی در سطح بالای علمی است که با جذب فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توان این کمبود را از بین برد. 

ضعف عمده دیگر در برنامه‌ریزی بلندمدت در سطوح مختلف وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های ستادی است؛ بنابراین کاربرد دیگر این رشته به ویژه در ایران را می‌توان اینجا مطرح کرد که مهندسین صنایع می‌توانند با مشارکت رشته‌های تخصصی دیگر در امر برنامه‌ریزی در سطح وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌ها این نقص بزرگ را که بعضا باعث ضررهای بزرگی شده و انعطاف‌پذیری را کاهش می‌دهد، جبران می‌کند.

آینده مهندسی صنایع

مهندسین مکانیک وظیفه ساخت و تولید را بر عهده دارند در حالی که مهندسین صنایع به دنبال بهبود آن‌ها هستند، این تصور غلط وجود دارد که مهندسی صنایع به فقط به زمینه تولید محدود است چرا که امروز نیاز به وجود مهندسی صنایع در صنعت خدمات هم افزایش یافته است. 

با وجود تولیدات هوشمند یک مهندس صنایع می‌تواند کار حداقل سه پرسنل را در یک زمان انجام دهد که این باعث می‌شود با هوشمندسازی فرآیندها نگرانی درباره‌ی جایگاه این رشته نیز کاهش یابد. اغلب مهندسین صنایع پس از چند سال تجربه کاری می‌توانند در پست‌های مدیریتی به فعالیت خود ادامه دهند.

از آن‌جایی که مهندسین صنایع در زمینه‌های آمار، تحقیق در عملیات، نظریه بازی، برنامه‌نویسی کامپیوتر و ... آموزش می‌بینند، می‌توانند در مسائل روزی نظیر کلان داده هم فعالیت داشته باشند که به عنوان جذاب‌ترین شغل در قرن 21 در بازبینی کسب و کار هاروادر مطرح شده است، مهندسی صنایع به کاربرانش این اجازه را می‌دهد که تصویر بزرگ‌تری از واقعیت را ببینند؛ بنابراین به راحتی می‌توان به آینده مهندسی صنایع در کسب‌وکارها و فرصت‌هایی که برای افراد ایجاد می‌کند خوش‌بین بود.

کلام پایانی

به عنوان آخرین مطلب می‌توان یادآوری کرد که همواره برای مهندسی صنایع در همه زمینه‌ها و حوزه‌های صنعتی و مدیریتی جایی وجود دارد، اما برای پیشرفت در این حیطه به این دلیل که با تکنولوژی همگام است، افراد باید آخرین فناوری‌ را دنبال کرده و به نوعی همواره به روز باشند و خود را برای استفاده از ابزار و مهارت‌های جدید آماده کنند.

به عنوان یک مهندس صنایع شما همواره گزینه‌هایی برای جستجو و فعالیت در موقعیت‌های مختلف برای آینده شغلی دارید، می‌توانید کارتان را از پشت میز کامپیوتر پیش ببرید یا با حضور در محیط‌های صنعتی به کار تولیدی بپردازید و یا اینکه در هنگام سفر مشغول کار بوده و به مشاوره و ارتباط با مشتری‌ها بپردازید؛ بنابراین گزینه‌های متعددی پیش روی شما قرار دارد و تنها کافی است بر حسب علاقه‌ای که دارید یکی را انتخاب کنید.

آینده شغلی مهندسی صنایع را می‌توان تا حدی قوی تصور کرد و به نظر می‌رسد در دهه‌های آینده تا 16 درصد هم رشد داشته باشد که این میزان بالاتر از میانگین ملی است.