مهندسی عمران یکی از رشته‌های قدیمی و محبوب گروه آزمایشی ریاضی فیزیک است. این رشته به نحوه طراحی و ساخت ساختمان‌های مختلف، پل‌ها، سدها، محل‌های انتقال آب و فاضلاب، جاده‌ها و هر سازه عمرانی دیگری می‌پردازد. این رشته همچنین به نحوه مقاوم‌سازی سازه‌های عمرانی در برابر بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله می‌پردازد و تلاش می‌کند با استفاده از علم حوادث و خسارات ناشی از این بلایا و دیگر عوامل انسانی را به حداقل برساند. در ادامه این مقاله درباره رشته مهندسی عمران بیشتر توضیح می‌دهیم.

گرایش‌های رشته مهندسی عمران در دانشگاه

رشته مهندسی عمران در دوره کارشناسی شامل سه گرایش عمده می‌شود که در دفترچه انتخاب رشته کارشناسی از هم جدا شده‌اند. در ادامه این بخش درباره این گرایش‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم.

گرایش عمران-عمران

این گرایش را می‌توان عمومی‌ترین گرایش مهندسی عمران دانست که در آن به مباحث مختلف شامل سازه، خاک و پی، راه‌وترابری و هیدرولیک پرداخته می‌شود. دانشجویان این رشته می‌آموزند که چگونه باید اسکلت سازه‌های عمرانی مختلف مانند ساختمان‌ها، پل‌ها، فرودگاه، تونل و... را طراحی کرد و ساخت. همچنین می‌توانند نوع خاک منطقه را شناسایی کرده و باتوجه‌به آن شکل سازه را تعیین کنند. مهندسین عمران - عمران مباحثی درباره طراحی راه‌های درون و برون‌شهری، زیرسازی و روسازی و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری را نیز یاد خواهند گرفت.

گرایش عمران-نقشه‌برداری

در این گرایش صرفاً به مباحث مربوط به نقشه‌برداری پرداخته می‌شود. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند پستی‌وبلندی‌های زمین را تعیین کنند و نقشه‌های زمین برای سازه‌های بزرگ مانند سیلوها، پل‌ها، تونل‌ها و سدها را بردارند. این گرایش عملیات عمرانی و صحرایی زیادی دارد و ممکن است دانشگاه اردوهای خارج شهری برای آموزش برخی مباحث عملی را نیز برگزار کند. نقشه‌برداری از راه دور و جغرافیا به این گرایش نزدیک هستند و نقشه‌برداری زیرزمینی نیز یکی از مباحث سخت و خشن آن است که ممکن است برای برخی افراد خوشایند نباشد.

گرایش عمران-آب

در این گرایش بیشتر به مطالعه منابع آبی و نحوه طراحی سدها، تصفیه‌خانه‌ها، کانال‌های انتقال آب و کانال‌های آبیاری پرداخته می‌شود. تعیین حجم مصالح موردنیاز برای سازه، ضخامت سدها، تشخیص محل مناسب برای ساخت سد، تعیین حجم مخزن‌ها و سرریزها و... از مباحثی است که در این گرایش به آن پرداخته می‌شود. همچنین برخی کارهای آماری مربوط به جمع‌آوری آب نیز باید توسط فارغ‌التحصیلان این گرایش انجام شود.

در دوره کارشناسی ارشد و دکترا مباحث مهندسی عمران کمی عمیق‌تر می‌شود و گرایش‌های تخصصی‌تری تعریف شده است که در آن‌ها افراد به طور خاص بر روی یک حوزه تمرکز می‌کنند. در ادامه گرایش‌های تحصیلات تکمیلی مهندسی عمران را معرفی می‌کنیم.

• سازه که در آن به شناسایی رفتار بخش‌های مختلف سازه و مدل کردن بارهای استاتیکی واردشده بر هر المان می‌پردازند.
• مهندسی زلزله باهدف تحلیل نیروهای خارجی واردشده به سازه طراحی شده است تا بتوان ایمنی ساختمان‌ها و دیگر سازه‌های عمرانی در زمان زلزله را تضمین کرد.
• ژئوتکنیک مربوط به شناسایی خاک منطقه و رفتار خاک در اثر وارد شدن بارهای مربوط به سازه بر روی آن می‌شود. فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند ظرفیت باربری خاک را تخمین بزنند و روش‌های ایمنی برای گودبرداری و ساخت شیب‌ها طراحی کنند.
• راه‌وترابری به طراحی راه‌ها و راه‌آهن‌ها و تعیین محل احداث زیرگذرها و روگذرها می‌پردازد.
• سازه‌های هیدرولیکی ترکیبی از گرایش سازه و آب است که به مسائل مربوط به آب‌های زیرزمینی و سدها می‌پردازد.
• مهندسی مدیریت منابع آب نیز مربوط به طراحی شبکه‌های انتقال آب و فاضلاب، کنترل سیل، مطالعه رفتار رودخانه‌ها و... می‌شود.

پیش‌زمینه درسی و مهارت‌های موردنیاز مهندسی عمران

ازنظر درسی می‌توان گفت که پایه قوی ریاضی و فیزیک برای دانشجویان مهندسی عمران بسیار مهم است. درس‌هایی مانند مکانیک جامدات، استاتیک و سیالات دارای مباحث فیزیکی زیادی هستند و درس‌های ریاضیات گسسته، جبر و احتمال و هندسه نیاز به درک ریاضی بالا و قدرت محاسبات دارند. علاوه بر این مهارت‌هایی مانند ذهن خلاق و پویا، تجسم سه‌بعدی، کار با داده‌های کلان برای سازه‌های بزرگ، انجام کار تیمی و برقراری ارتباط موثر با دیگران ازجمله مهارت‌های موردنیاز برای مهندسین عمران است.

بازار کار مهندسی عمران

بشر از دیرباز با ساخت‌وساز سروکار داشته و اکنون هم نیاز به ساخت سازه‌هایی محکم و بادوام بسیار احساس می‌شود. البته در سال‌های اخیر به دلیل ورودی‌های زیاد دانشگاه‌ها، بازار کار مهندسی عمران کمی کمتر شده است؛ اما باتوجه‌به اینکه در کشور ما نیاز به طراحی زیرساخت‌های انتقال آب یا شبکه فاضلاب در شهرها زیاد است و همچنین بسیاری از خانه‌ها در برابر بلایای طبیعی مقاوم نشده‌اند، می‌توان گفت که بازار کار این رشته نسبتاً خوب است.

فارغ‌التحصیلان مهندسی عمران می‌توانند در شرکت‌های زیرمجموعه وزارت راه‌وترابری مشغول به کار شوند. همچنین شرکت‌های خصوصی و دولتی مختلف در زمینه‌های سدسازی، خاک و پی، طراحی و اجرای فونداسیون و سازه‌های دریایی و هیدرولیکی نیز نیازمند فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی عمران در گرایش‌های مختلف هستند. بسیاری از افراد بعد از فارغ‌التحصیلی خود اقدام به ثبت شرکت‌های عمرانی کرده و به‌صورت آزاد به‌عنوان مشاورین ساخت‌وساز فعالیت می‌کنند.

شرایط ادامه تحصیل در داخل و خارج از کشور

در ایران گرایش‌های مختلفی که در بخش‌های قبل ذکر کردیم، برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا تعریف شده است. البته در مقطع دکترا بازهم مباحث تخصصی‌تر و علمی‌تر می‌شود و گرایش‌های جزئی‌تری برای این رشته تعریف شده است. در بیشتر دانشگاه‌های کشور مقاطع تحصیلات تکمیلی برای رشته عمران تعریف شده است؛ اما بهترین دانشگاه‌ها صنعتی شریف، دانشگاه تهران، خواجه‌نصیر و علم و صنعت هستند.

باتوجه‌به اینکه اهمیت ساخت سازه‌های ایمن و مراقبت از محیط‌زیست در سال‌های اخیر بسیار بالا رفته است، در دانشگاه‌های معتبر دنیا از مهندسین عمران استقبال می‌شود. در حال حاضر کشورهای ایتالیا و کانادا بورسیه‌های تحصیلی خوبی را برای دانشجویان ایرانی مهندسی عمران در نظر گرفته‌اند. همچنین کشورهایی مانند آلمان که به مباحث محیط‌زیستی اهمیت زیادی می‌دهند، در گرایش‌های مهندسی آب و محیط‌زیست فارغ‌التحصیلان کارشناسی مهندسی عمران را جذب می‌کنند. کشورهای آمریکا و انگلستان نیز در گرایش‌های مختلف مهندسی عمران بورسیه‌های خوبی را به دانشجوهای برتر ایرانی می‌دهند.