بیماری‌ها و اختلال‌های روانی انواع مختلفی دارند که بعضی از آن‌ها در جامعه شیوع و آمار بیشتری دارند. این بیماری‌ها روی تفکر، رفتار و گفتار افراد موثر هستند و باعث ایجاد مشکلات و اختلالات در ابعاد مختلف زندگی می‌شوند. شیوع این بیماری‌ها در خانم‌ها و آقایان تقریبا یکسان است و دلایل مختلفی باعث ایجاد این بیماری‌ها می‌شوند که می‌توان به عوامل ژنتیکی و ارثی و تاثیر محیط زندگی و سبک زندگی خانوادگی اشاره کرد.
تعریف بیماری روانی
به گروهی از بیماری‌ها که بر فکر، رفتار و اعمال شخص اثر می‌گذارند و باعث ایجاد اختلال، مشکلات و ناتوانی در ابعاد مختلف زندگی می‌شوند، اختلال‌های روانی گفته می‌شود. اختلالات روانی طیف گسترده‌ای دارند و تاکنون انواع بسیار زیادی از اختلالات روانی شناسایی شده است.
این اختلالات ممکن است به صورت پایدار، عود کننده و یا از بین برنده باشند. این اختلالات توسط متخصص بهداشت روان، بر اساس علائم و نشانه‌ها تشخیص داده می‌شوند.
دلیل اختلالات روانی اغلب مشخص نیست اما با این حال نظریه‌های مختلف و فاکتور‌های متنوع و زیادی برای ریشه‌یابی و یافتن علت ایجاد این بیماری‌ها، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
همچنین این اختلالات ممکن است با بخش‌های تقریبا مشخص یا برخی عملکردهای مغز رابطه داشته باشند. در تشخیص این بیماری‌ها برخی عوامل مانند اعتقادات مذهبی، باورها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی نیز در نظر گرفته می‌شوند.
تشخیص و خدمت رسانی این بیماری‌ها توسط متخصصان بهداشت روان، روانپزشک‌ها و مددکاران اجتماعی بالینی با استفاده از آزمایش‌های روان‌سنجی مختلف و همچنین مشاهده و پرسش انجام می‌شود.
روان درمانی و دارودرمانی دو راه اصلی درمان این بیماری‌ها هستند. علاوه بر این دو، تغییر سبک زندگی، تغییر باورها و هنجارها و اجتماع نیز از راه‌های دیگر درمان این بیماری‌ها هستند.
دی اس ام، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی، یک زبان مشترک و استاندارد برای طبقه بندی اختلالات روانی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تهیه شده‌است. این راهنما، یک تعریف کلی برای بیماریهای روانی ارائه می‌کند که به شرح زیر است:
اختلال روانی، یک سندروم یا الگروی روانشناختی است که همراه با پریشانی و یک نشانه و علامت دردناک، ناتوانی و اختلال در یک یا چند زمینه‌ی مهم عملکرد فرد، افزایش خطر مرگ و یا از دست رفتن اراده و اختیار به میزان قابل توجه است.
تاریخچه بیماری های روانی :
برخی اختلالات روانی در تمدن‌های باستان به خوبی شناخته شده بودند و حتی گاهی درمان می‌شدند. بیماریهای روانی در بین النهرین باستان، به خدایان خاصی نسبت داده می‌شدند. با توجه به اینکه دست‌ها نماد کنترل بر یک شخص بودند، بیماریهای روانی به عنوان دست برخی خدایان شناخته می‌شدند.
به عنوان مثال یک بیماری روانی به نام Qāt Ištar, به معنی دست ایشتار است. ایشتار یکی از خدایان اساطیری بین النهرین است.
توصیف این بیماری‌ها چنان مبهم است که غالبا با تشخیص داد که در اصطلاحات مدرن با کدام یک از بیماری‌ها مطابقت دارند. خانواده‌ی سلطنتی ایلام، بخاطر اینکه اعضای زیادی داشتند که به جنون مبتلا بودند، در تاریخ معروف هستند.
پس از آن یونانیان اصطلاحاتی چون مالیخولیا، هیستری و فوبیا را ابداع کردند. اختلال‌های روانی و درمان آن‌ها در ایران، عربستان و جهان اسلام در قرون وسطی توصیف و ارائه شدند.
در گذشته اختلالات ذهنی و روانی را به عوامل متافیزیکی نسبت می‌دادند و به شیوه‌های کاملا وحشیانه و بدوی با بیماران برخورد می شد چرا که گمان می‌کردند که باعث این بیماری شیاطین هستند که در جلد فرد نفوذ کرده‌اند.
شیوه‌ی متدوال درمان در دنیای قدیم، این بوده که شرایط بدنی را به قدری برای برای بیمار نامناسب کنند تا شیاطین مجبور به خروج از جلد او شوند. غسل دادن بیمار با آب جوش، شلاق زدن بیمار، شکنجه و گرسنگی راه‌های متداول درمان بیماریهای روانی در گذشته بودند.
دلیل ایجاد اختلال‌های ذهنی و روانی
دلایل بسیاری برای روز انواع بیماریهای روانی وجود دارد. بیماریهای روانی معمولا نتیجه‌ی عامل مختلفی چون ژنتیک، عوامل خانوادگی، بیماریهای زمینه‌ای و … هستند.
از دیگر عوامل می‌توان، شرایط اجتماعی و مالی و همچنین سبک زندگی و باورهای فرد را نام برد. داشتن منابع مالی محدودکننده و یا جزئی از یک قومیت به حاشیه رانده شده نیز از دیگر علل ابتلا به بیماریهای روانی است.
بر اساس تحقیقات انجام شده دلایل ایجاد بیماریهای روانی، به دو دسته‌ی قابل تغییر و غیرقابل تغییر تقسیم بندی می‌شوند.
عوامل قابل تغییر می‌توانند با گذشت زمان تغییر کنند و عوامل غیرقابل تغییر در طول زمان حیات افراد ثابت هستند. از عوامل قابل تغییر می‌توان به شرایط اقتصادی فرد، میزان فعالیت‌ها و مشارکت اجتماعی و تحصیلات را نام برد.
-
ژنتیک
تعدادی از اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اختلال شخصیت خودشیفته و اضطراب وجود دارند که سابقه‌ی خانوادگی و توارث در آن‌ها ثابت شده است.
مطالعه راجع به دوقلوها، توارث پذیری بسیار بالایی را برای بسیاری از اختلال‌های روانی به ویژه اوتیسم و اسکیزوفرنی نشان داده است. محققان دهه‌ها است که به دنبال ارتباط دقیق و واضح بین ژنتیک و اختلالات روانی هستند اما هنوز نشانگرهای زیستی، ارتباط واضحی که منجر به تشخیص بهتر و درمان‌های موثرتر شود، نشان نداده‌اند.
-
عومل محیطی
در مراحل قبل از تولد، عواملی مانند بارداری ناخواسته، عدم سازگاری با بارداری و سومصرف موارد مخدر در دوران بارداری خطر ابتلای فرزند به اختلال‌های روانی را افزایش می‌دهند.
استرس مادرو عوارض دوران تولد مثل نارس بودن یا عفونت نیز در افزایش این احتمال که فرزند دچار اختلالات روانی باشد موثرند. از دیگر عوامل می‌توان به تغذیه‌ی نادرست و سوتغذیه اشاره کرد که خطر ابتلا به نقص شناختی را افزایش می‌دهند.
از دیگر عوامل محیطی می‌توان به انواع سواستفاده، استرس اجتماعی، وقایع و تجارب آسیب‌زا و منفی و همچنین اشتغال، نابرابری اقتصادی، عدم انسجام اجتماعی و مشکلات مربوط به مهاجرت و در نهایت ویژگی‌های جوامع و فرهنگ اشاره کرد. تغذیه نیز در ایجاد این اختلال‌ها نقش دارد.
-
بیماریهای زمینه‌ای
افرادی که با بیماریهای صعب العلاج و مزمن مانند اچ آی وی و دیابت زندگی می‌کنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال‌های روانی هستند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها معمولا استرس زیادی را تجربه می‌کنند که آن‌ها را در معرض خطر اختلال اضطراب و افسردگی قرار می‌دهد. همچنین بیماریهای قلبی، سکته مغزی، شرایط تنفسی، سرطان و آرتروز خطر ابتلا به یک اختلال روانی را افزایش می‌دهند.
-
مواد مخدر
مصرف مواد مخدر از جمله مشتقات شاهدانه، الکل و کافئین احتمال ابتلا و همچنین پیشرفت اختلال‌های روانی را افزایش می‌دهند.
این ممکن است به دلیل حالتی است که این مواد ایجاد می‌کنند که منجر به افزایش استرس می‌شود. نقش حشیش، کوکائین و آمفتامین در ایجاد اختلالات روانی کاملا ثابت شده است. برخی تحقیق‌ها نیز در رابطه با شاهدانه و اختلال دوقطبی وجود دارد. نقش شاهدانه و مشتقات آن در ایجاد و پیشرفت افسردگی تایید شده است.
مقاله پیشنهادی : شخصیت شناسی از روی چشم
انواع اختلال‌های روانی
بیماری‌ها و اختلال‌های روانی انواع زیادی دارند. هر کدام از این بیماری‌ها نشانه‌ها و علائم مختص خود و همچنین راه‌های درمان اختصاصی خود را دارند. از جمله معروف‌ترین دسته بندی‌ها و متداول‌ترین اختلال‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات خلقی
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات روانپریشی
- اختلالات شبه جسمی
- اختلالات ناشی از مصرف مواد
- اختلالات خوردن
- اختلالات خواب
- اختلالات شخصیت
- اختلالات انطباقی انطباقی
- اختلالات روان تنی
- کنترل تکانه
- اختلالات جنسی
- اختلالات شناختی
- خود نگار پنداری
در ادامه بر شرح برخی از متدوال‌ترین اختلال‌های روانی خواهیم پرداخت.
اوتیسم
این اختلال با مشکلات و نقص‌های دائمی در تعامل و ارتباطات اجتماعی، جنبه‌های مختلف زندگی و الگوهای رفتاری محدود و تکراری شناخته می‌شود.
این اختلال نوعی اختلال رشدی است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود. علائم این بیماری تا قبل از سه سالگی بروز می‌کند.
علت اصلی این بیماری هنوز مشخص نیست. این اختلال معمولا در پسران شایع‌تر از دختران است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سبک زندگی و حتی سطح تحصیلات والدین در بروز اوتیسم نقش ندارند.
این اختلال بر رشد طبیعی مغز، در حیطه‌ی تعامل‌های اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تاثیر می‌گذارد. تاکنون هیچ روش قطعی برای درمان این بیماری یافت نشده است. کارآمدترین روشی که تاکنون پیدا شده توانبخشی است.
اختلال کم توجهی ـ بیش‌فعالی
اختلال کم توجهی ـ بیش فعالی یک اختلال رفتاری رشدی است. افراد مبتلا به این اختلال، توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع را ندارند، یادگیریشان کُند است و معمولا فعالیت بدنی بسیار بالا و غیرطبیعی دارند. این اختلال شایع‌ترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند.
قابل ذکر است که درمان نکردن این بیماری می‌تواند خطرناک باشد. بر اساس یک تحقیق ۲۵٪ تا ۴۰٪ از زندانیان به طور میانگین به این اختلال مبتلا هستند.
علت اصلی این بیماری هنوز به طور دقیق روشن نیست اما پیش‌بینی می‌شود که عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. درمان این اختلال به صورت روان‌درمانی یا دارودرمانی یا ترکیبی از این دو است.
از درمان‌های غیردارویی این اختلال می‌توان به کاردرمانی، گفتار درمانی و… نام برد. درمان دارویی نیز براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک است.
از جمله این داروها می‌توان به ریتالین، دگزامفتامین اشاره کرد. موسیقی‌های آرام‌بخش و ورزش نیز به کاهش علائم اختلال کمک می‌کنند.
اختلال دوقطبی
اختلال دو قطبی یکی از اختلال‌های روانی است که با دوره‌های افسردگی، شیدایی و رفتار غیر طبیعی مشخص می‌شود. اگر این اختلال با انرژی بالای فرد و روان پریشی همراه شود به آن مانیا می‌گویند. حالت دیگر شدت آن کم باشد به آن حالت نیمه شیدایی یا هیپومانیا می‌گویند.
احساسات و رفتارهای غیرطبیعی، نشاط‌زدگی، تحریک‌پذیری و خودبزرگ‌بینی و خوش‌بینی افراطی از علائم این اختلال است. بیمار دچار به مانیا معمولا مبتلا به کم‌خوابی نیز می‌شود. خطر خودکشی بیمارانی که به این اختلال مبتلا هستند زیاد است. علل دقیق پیدایش این بیماری هنوز مشخص نیست اما محققان توارث و ژنتیک را نسبت به باقی فاکتورها موثرتر می‌دانند.
از دیگر علل این بیماری می‌توان به مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز، استرس و بیماری نیز اشاره کرد. تثبیت کننده‌های خلقی مانند لیتیم و برخی از داروهای ضدتشنج مانند والپروات و کاربامازپین، عامل جلوگیری از عود طولانی مدت این اختلال هستند.
در صورتی که این داروهای تثبیت کننده خلقی بی اثر باشند، داروهای ضد روانپریشی تجویز می‌شود. علاوه بر دارودرمانی، روان درمانی نیز در بهبود این اختلال موثر است.
فوبیاهای خاص
این اختلال شامل ترس غیرمنطقی و نامعقول از یک موضوع و موقعیت خاص است. این ترس و اضطراب هم می‌تواند با حضور عامل برانگیزاننده‌ی آن باشد و هم با پیش‌بینی آن یا یک موقعیت خاص باشد.
اکثر بزرگسالان ممکن است که از لحاظ منطقی بدانند که ترس غیرمنطقی است اما باز هم دچار ترس و اضطراب می‌شوند. علل این اختلال می‌تواند ژنتیک، تاثیرات محیطی، شرطی شدن، تجربه‌های دردناک و… باشد. در کل پنج نوع فوبیا وجود دارد:
هراس از حیوانات، هراس از عوامل طبیعی، هراس از زخم و تزریق و خون، هراس از موقعیت‌های خاص و هراس‌های دیگر مانند ترس از مرگ، خفگی و از دست دادن حس بویایی.
فوبیا اختلالی شایع است و معمولا از دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و در حدود نیمی از موارد، بعد از ۵ سال به طور خودبه‌خود برطرف می‌شود. برای این اختلال نیز دارودرمانی از نوع داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و همچنین روان‌درمانی شناختی رفتاری، استفاده می‌شود.
اختلال خوردن
اختلال‌های تغذیه‌ای یا خوردن، یکی از اختلال‌های روانی مربوط به وزن، ظاهر و الگوهای تغذیه‌ای ناسالم هستند. پرخوری عصبی، بی‌اشتهایی عصبی، اختلال نشخوار و اختلال پایکا، ۴ نوع از متداول‌ترین نوع اختلال‌های تغذیه‌ای هستند.
مقاله پیشنهادی : بی اشتهایی عصبی
مقاله پیشنهادی : پرخوری عصبی
اپیدمیولوژی و اقلیم شناسی
اختلالات روانی، در سراسر جهان شایع هستند. بر اساس آمارحدود یک نفر از هر سه نفر در جهان حداقل یک نوع اختلال را داراست.
بر اساس یک تحقیق، اختلال‌های ذهنی و روانی در زنان چیزی حدود ۱۶٪ بیشتر است. ایالات متحده، کلمبیا، هلند و اکراین بیشترین نرخ شیوع اختلالات روانی را دارند. در مقابل نیجریه، شانگهای و ایتالیا کمترین نرخ را دارند. به طور کلی شیوع اختلال‌های روانی در کشورهای قاره‌ی آسیا کمتر است. وسواس در آمریکای لاتین، آفریقا و اروپا دو تا سه برابر، نسبت به آسیا و اقیانوسیه بیشتر است. اختلال دو قطبی و فوبیا نیز میزان بسیار مشابهی در سراسر جهان دارند.
اختلال‌های روانی در سراسر جهان شیوع دارند و بسته به اقلیم و شرایط اجتماعی و فرهنگی نرخ آن کم و زیاد می‌شود. اصولا بیماریهای روانی بر ذهن، رفتار، تفکر و گفتار افراد تاثیر می‌گذارند و فرد را در جنبه‌های مختلف زندگی دچار مشکل می‌کنند.
این اختلال‌ها انواع زیادی دارند که می‌توان به اختلا دوقطبی، اختلال خواب، اختلال افسردگی، اختلال تغذیه و فوبیا اشاره کرد. برای این بیماری‌ها و اختلال‌ها نیز روش‌های درمانی متنوعی وجود دارد. این روش‌ها شامل دارودرمانی و روان‌درمانی می‌شوند.
بر اساس تحقیقات انجام شده بهترین روش درمان برای اکثر این اختلال‌ها، ترکیبی از این دو روش است. برای این نوع اختلال‌ها و بیماری‌ها نیز در سراسر جهان قانوانی وجود دارد که همگان ملزم به رعایت آن‌ها هستند.
برای مثال قوانین استخدام که به موجب آن افراد دارای اختلال نباید مورد تبعیض شغلی قرار بگیرند و همچنین شرایط اسکان و مرخصی مربوط به شرایطشان باید برای آن‌ها فراهم شود. در انتها همه‌ی افراد ملزم به رعایت اصول اخلاقی و حمایت و پشتیبانی از افراد هستند.
سخن آخر
اختلال‌های روانی یکی از رخدادهایی است که هر جامعه و هر فردی ممکن است با آن مواجه شوند. این اختلالات در هر اقلیم و هر محیطی ممکن است رخ دهند و بنابراین محدود به جغرافیای خاصی نیست.
درمان این اختلالات به دودسته کلی تفکیک می‌شود که بسته به نوع اختلال متفاوت خواهد بود. این روش‌ها شامل دارو درمانی و روان درمانی هستند که روش روان درمانی در مواردی که شدنی باشد احتمالا اثر دائمی تری خواهد داشت.
ویدیو پیشنهادی : روان شناسی
