ترکیب‌بندی در نقاشی که تحت عنوان کمپوزیسیون (Composition) نیز شناخته می‌شود، یک موضوع مهم و اساسی در نقاشی است. درواقع ترکیب‌بندی یا کمپوزیسیون در نقاشی مربوط به نحوه چیدمان عناصر و المان‌ها در طراحی و کادربندی اصولی یک اثر هنری است. اگر ترکیب‌بندی در طراحی رعایت شود، نقاشی شما دارای جلوه بهتر و ارتباط و هماهنگی بیشتری خواهد بود. این چیدمان هنری که با اصطلاح ترکیب‌بندی در میان نقاشان و هنرمندان رواج یافته، به‌نوعی، اتحاد و زیبایی بیشتری را به معرض نمایش می‌گذارد. جالب است بدانید که ترکیب‌بندی دارای انواع و اصول خاصی است که باید آن‌ها را رعایت کنید. اگر می‌خواهید بیشتر درباره ترکیب‌بندی در نقاشی بدانید و با انواع ترکیب‌بندی، قوانین و اصول مربوط به آن آشنا شوید، در ادامه این مطلب از مجله علمی آموزشی مکتب خونه، همراه ما باشید.
ترکیب‌بندی در نقاشی چیست؟
ترکیب‌بندی یا Composition در هنرهای تجسمی ازجمله نقاشی و طراحی، بسیار حائز اهمیت است. معمولاً در هنرهای بصری چیدمان المان‌ها یا اجزای اثر هنری برای ایجاد جلوه بهتر اثر، مفید است. این کار را در اصطلاح هنری، ترکیب‌بندی یا کمپوزیسیون می‌گویند.
البته توجه داشته باشید که ترکیب‌بندی متمایز از مفهوم و پیام اثر هنری است ولی درهرصورت بهتر است که سازمان‌دهی عناصر کار در راستای تفکر اصلی نقاش، اثر هنری باشد. فرض کنید یک اثر هنری به لحاظ مفهومی در سطح بالایی باشد ولی ازنظر ترکیب‌بندی ضعیف باشد، در این صورت، کار به‌خوبی دیده نمی‌شود. یک کار هنری خوب باید در همه جنبه‌ها اعم از قوانین کمپوزیسیون، مفهوم و … عالی باشد.
composition به معنی در کنار هم قرار دادن است، این اصطلاح هنری که در زبان فارسی تحت عنوان ترکیب‌بندی شناخته می‌شود، فرآیندی است که نه‌تنها در نقاشی و طراحی، بلکه در موسیقی، فیلم، نویسندگی و … نیز وجود دارد. انجام ترکیب‌بندی اصولی با گذراندن دوره‌های آکادمیک صورت می‌گیرد و ممکن نیست فردی بدون اطلاعات هنری و از روی تصادف به یک ترکیب‌بندی ایدئال دست یابد.
انواع ترکیب‌بندی در نقاشی
ترکیب‌بندی انواع مختلفی دارد و می‌تواند قرینه یا غیر قرینه باشد. در ترکیب‌بندی قرینه، تعادل و توازن بسیاری در کار وجود دارد اما مشکل آن این است که بیننده در یک کار قرینه به همه قسمت‌های کار نگاه نمی‌کند و دید او حالت ایستایی دارد. در ترکیب‌بندی غیر قرینه حرکت چشم بیشتری وجود دارد. همان‌طور که گفتیم انواع ترکیب‌بندی در طراحی و نقاشی وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توانیم به ترکیب‌بندی مثلثی، اسپیرال یا حلقوی، قطری و … اشاره‌کنیم که رایج‌ترین انواع هستند.
با قوانین و تکنیک‌های ترکیب‌بندی آشنا شوید
در ترکیب‌بندی تکنیک‌هایی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید بر زیبایی نقاشی‌ها و طراحی‌های خود بیفزایید.
-
پیدا کردن نقاط طلایی با انجام قانون یک‌سوم
اگر یک کادر مستطیلی را در نظر بگیرید و با رسم خطوطی، هر ضلع اون رو به ۳ قسمت مساوی تقسیم کنید، ۴ تا نقطه رسم کنید. به این نقاط، نقاط طلایی می‌گویند و به قانونی که باعث پیدا کردن این نقاط می‌شود، قانون یک‌سوم می‌گویند.
رعایت قانون یک‌سوم به بیننده کمک می‌کند تا با چشمانش همه قسمت‌های کادر را ببیند و به لحاظ بصری باعث چرخش چشم او روی همه جای صفحه می‌شود. قانون یک‌سوم برای این است که چیدمان تصویر به‌خوبی انجام شود و بیننده فقط بر روی یک نقطه متمرکز نشود و همه جای نقاشی را بنگرد.
اگر شما عناصری که می‌خواهید ترسیم کنید را در مرکز بوم نقاشی کنید، بیننده فقط به مرکز توجه می‌کند و اگر عناصر را در کناره‌های کادر بکشید، چشم بیننده به بیرون از بوم هدایت می‌شود. بنابراین با استفاده از قانون یک‌سوم، می‌توانید به‌خوبی یک ترکیب‌بندی عالی در صفحه کار خود ایجاد کنید و همه‌چیز را درجاهای مناسب به نمایش بگذارید.
-
استفاده از قانون اعداد فرد
در این نوع از ترکیب‌بندی تکرار موضوع اصلی در کادر توسط هنرمند صورت می‌گیرد. با این کار نمایه‌های مشابه شیء مورد نظر در اطراف موضوع اصلی دیده می‌شود. این کار باعث می‌شود که احساس راحتی لذت به چشم‌ها منتقل شود و به‌این‌ترتیب نظاره‌گر تصویر، از دیدن آن لذت بیشتری میبرد. توجه داشته باشید که در این تکنیک از تکرار اعداد زوج در نقاشی پرهیز کنید و میزان تکرار عناصر اصلی را بر اساس اعداد فرد در نظر بگیرید.
در این قانون اگر شما بیش از یک موضوع اصلی در اثر هنری خود داشته باشید، توصیه می‌شود که آخرین و جلوه دارترین موضوع را طبق قانون اعداد فرد، تکرار کنید. استفاده از اعداد زوج باعث تقارن ناخواسته می‌شود و ترکیب‌بندی را مختل می‌سازد.
-
استفاده از قانون فضا برای حرکت
در این تکنیک هنرمند در اثر هنری خود تصور حرکت را در بیننده ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال آرتیست، موضوع اثر را به‌گونه‌ای طراحی می‌کند که انگار در حال حرکت یا نگاه کردن به‌سوی هدفی خاص است. بدین ترتیب یک تصور ذهنی خوب و دارای انرژی برای بیننده ایجاد خواهد شد.
-
استفاده از قانون ساده‌سازی
اگر در اثر هنری، عناصر اضافی بسیاری وجود داشته باشد، ترکیب‌بندی خراب می‌شود و بیننده از تماشای آن خسته می‌شود. بنابراین یکی از تکنیک‌های ترکیب‌بندی در طراحی، این است که به‌جای ترسیم یک تصویر بسیار شلوغ و گیج‌کننده و جلوگیری از عجز بیننده در تحلیل و درک آن، قانون ساده‌سازی را در پیش بگیرید و با خلوت کردن تصویر و حذف کردن المان‌های اضافی، حس بهتری را به بیننده منتقل کنید.
-
استفاده از قانون تقارن
نوعی از کمپوزیسیون در نقاشی، ترکیب‌بندی متقارن است که در این تکنیک، دو طرف اثر هنری با یکدیگر در نسبت مساوی و تعادل هستند. فرض کنید که یک اثر هنری را با عناصر بصری همچون رنگ، سایه، نور و … می‌خواهید به دو قسمت مساوی تقسیم کنید. بدین ترتیب، ترکیب‌بندی متقارن که یکی از قدیمی‌ترین انواع ترکیب‌بندی است، اتفاق می‌افتد.
این ترکیب‌بندی سنتی، اغلب در آثار قدیمی مشاهده می‌شود. احساس ثبات و پایداری را در ترکیب‌بندی متقارن می‌توانید احساس کنید و به همین خاطر بیننده از دیدن اثر، احساس آرامش می‌کند.
نکات مهم برای ایجاد ترکیب‌بندی بهتر
یک اثر هنری اگر به شکل یکنواخت دیده شود، به چشم بیننده خسته‌کننده است و حس خوبی را منتقل نمی‌کند، بنابراین برای چشم مخاطبان، باید شرایطی را به وجود بیاورید که آن‌ها از دیدن آثار شما لذت ببرند. ما در اینجا چند نکته مهم در خصوص ایجاد ترکیب‌بندی را آورده‌ایم.
- چشم بیننده باید پیوسته در تمام سطح کار بچرخد و نباید در یک نقطه قفل شود.
- تا جایی که ممکن است باید از تقسیمات بسیار دقیق فضای کاری خودداری کنید، مگر آنکه هدف خاصی داشته باشید.
- اگر در عناصر کوچک‌تر نقاشی‌تان از تن رنگی بسیار قوی و کنتراست بیشتر استفاده کنید، عناصر بزرگ‌تری که در آن‌ها تن رنگی سبک‌تر استفاده‌شده، تحت تأثیر قرار می‌گیرند و می‌توانید با این کار یک ترکیب‌بندی جذاب ایجاد کنید.
- توجه داشته باشید که عناصر برجسته و مهم اثر هنری در مرکز آن قرار نگیرند، چراکه یک ترکیب‌بندی متقارن را ایجاد می‌کنند.
- نباید در نقاشی‌خط افق اثر را به دو قسمت مساوی تقسیم کند، عدم تعادل باعث ایجاد جذابیت بیشتر در ترکیب‌بندی می‌شود.
- سعی کنید تا جایی که امکان دارد، یک نقطه استراحت برای بیننده در نظر بگیرید، مثلاً اگر اثری با جزئیات پیچیده ترسیم می‌کنید، قسمت‌هایی از کار را ساده رها کنید تا بیننده با دیدن آن‌ها بتواند استراحت چشم داشته باشد.
مقاله پییشنهادی : آموزش تکنیک‌های استفاده از مداد آبرنگی
انواع ترکیب‌بندی در طراحی و نقاشی
ترکیب‌بندی در نقاشی انواع مختلفی دارد که قبلاً به‌اختصار اشاره‌ای به آن کردیم، اما حالا می‌خواهیم در اینجا انواع آن را معرفی کنیم:
- ترکیب‌بندی قرینه
- ترکیب‌بندی عمودی
- ترکیب‌بندی افقی
- ترکیب‌بندی دایره
- ترکیب‌بندی متمرکز و غیرمتمرکز
- ترکیب‌بندی حلزونی
- ترکیب‌بندی مواج
