آموزش شطرنج رایگان: راهنمای جامع از صفر تا صد + بهترین منابع فارسی

شطرنج، فراتر از یک بازی ساده، نوعی ورزش ذهنی و استراتژیک دو نفره با قدمتی دیرینه است که ریشه‌های آن به هند بازمی‌گردد. در عصر حاضر، دسترسی به منابع آموزشی باکیفیت و رایگان شطرنج، از کتاب‌های الکترونیکی گرفته تا دوره‌های ویدیویی و پلتفرم‌های آنلاین، بیش از هر زمان دیگری آسان شده است. ما در این مقاله، ضمن بیان قواعد اولیه شطرنج به زبانی ساده، به معرفی بهترین منابع آموزش شطرنج رایگان (شامل کتاب‌های برگزیده، چندین دوره و فیلم آموزشی و بهترین سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها) خواهیم پرداخت تا بتوانید با اطمینان و اثربخشی، مسیر یادگیری خود را آغاز کنید.

آشنایی با صفحه و چیدمان مهره‌ها: اولین گام در مسیر شطرنج

پیش از هر حرکت، آشنایی با میدان نبرد، یعنی صفحه شطرنج، ضروری است. صفحه شطرنج از ۶۴ خانه تشکیل شده است که به صورت متناوب به رنگ‌های سفید و سیاه (یا روشن و تیره) چیده شده‌اند؛ ۳۲ خانه سفید و ۳۲ خانه سیاه. این خانه‌ها در ۸ ردیف افقی (رنک) و ۸ ستون عمودی (فایل) قرار گرفته‌اند. ردیف‌ها با اعداد ۱ تا ۸ (از سمت بازیکن سفید) و ستون‌ها با حروف لاتین A تا H (از سمت چپ بازیکن سفید) نام‌گذاری می‌شوند.

آموزش شطرنج؛ از حرکت مهره تا سطح متوسط

این دوره مختص افرادی است که فقط مقدمات شطرنج را بلدند و میخواهد در آن پیشرفت کنند.

مشاهده دوره‌

این سیستم نام‌گذاری که به نت‌برداری جبری معروف است، امکان اشاره دقیق به هر خانه (مانند A1 یا H8) را فراهم می‌کند و برای ثبت حرکات در بازی‌های رسمی اهمیت بالایی دارد. برای چیدمان صحیح صفحه، همیشه باید خانه‌ی سمت راست پایین هر بازیکن (H1 برای سفید و A8 برای سیاه) سفید باشد.

جدول ۱: چیدمان اولیه مهره‌ها بر روی صفحه شطرنج:

آموزش حرکات مهره‌های شطرنج: از سرباز تا شاه

هر مهره در شطرنج دارای الگوی حرکت منحصر به فردی است که درک آن برای تسلط بر بازی ضروری است. در این آموزش شطرنج رایگان این حرکات را آموزش خواهیم داد.

پیشنهاد مطالعه: ۱۰ منبع آموزش شطرنج حرفه ای pdf + لینک دانلود رایگان

سرباز (پیاده): حرکت، زدن، ارتقا و آن‌پاسان

سربازها، کوچک‌ترین و پرتعدادترین مهره‌ها، نقش حیاتی در ساختار دفاعی و تهاجمی دارند.

1. هر بازیکن با ۸ سرباز بازی را آغاز می‌کند.
2. در حرکت اول، هر سرباز می‌تواند یک یا دو خانه به جلو حرکت کند.
3. از حرکت دوم به بعد، سربازها فقط یک خانه به جلو می‌روند.
4. سربازها تنها مهره‌هایی هستند که نمی‌توانند به عقب حرکت کنند.
5. نحوه زدن مهره توسط سرباز با حرکت عادی آن متفاوت است؛ سرباز فقط می‌تواند مهره‌هایی را بزند که در خانه‌های اریب (یک خانه مورب جلو) مقابل آن قرار گرفته‌اند.
6. سرباز نمی‌تواند مهره‌های روبرویی خود را بزند یا از روی آن‌ها عبور کند.

رخ: حرکت و قدرت

هر بازیکن دو رخ دارد.

• رخ‌ها می‌توانند به صورت افقی (چپ و راست) یا عمودی (بالا و پایین) در هر تعداد خانه خالی حرکت کنند.
• قدرت رخ در دامنه حرکت وسیع و توانایی آن در کنترل خطوط باز است.
• رخ‌ها قادر به زدن مهره‌های حریف در مسیر حرکت خود هستند.
• این مهره‌ها در مراحل پایانی بازی، زمانی که صفحه بازتر می‌شود، به شدت قدرتمند می‌شوند و نقش کلیدی در کیش و مات کردن شاه حریف ایفا می‌کنند.

اسب: حرکت L شکل و قابلیت پرش

هر بازیکن دو اسب دارد.

• اسب‌ها پیچیده‌ترین الگوی حرکت را در شطرنج دارند؛ آن‌ها به شکل حرف L حرکت می‌کنند.
• این حرکت شامل دو خانه عمودی و سپس یک خانه افقی، یا دو خانه افقی و سپس یک خانه عمودی است.
• ویژگی منحصر به فرد اسب این است که تنها مهره‌ای است که می‌تواند از روی دیگر مهره‌ها (چه خودی و چه حریف) بپرد.
• این قابلیت به اسب‌ها امکان می‌دهد تا از موانع عبور کرده و حملات غافلگیرکننده‌ای را ترتیب دهند.
• اسب‌ها فقط قادر به زدن مهره‌هایی هستند که در خانه مقصد نهایی حرکت L شکل آن‌ها قرار دارند.

فیل: حرکت مورب

هر بازیکن دو فیل دارد.

1. فیل‌ها فقط قادر به حرکت به صورت اریب (مورب) هستند.
2. آن‌ها می‌توانند به هر تعداد خانه خالی در مسیر اریب خود حرکت کنند.
3. به دلیل این الگوی حرکت، یکی از فیل‌ها همیشه روی خانه‌های سفید و دیگری روی خانه‌های سیاه باقی می‌ماند، زیرا هرگز نمی‌توانند از یک رنگ خانه به رنگ دیگر بروند.
4. فیل‌ها قادر به زدن مهره‌های حریف در مسیر خود هستند.
5. فیل‌ها در فضای باز و زمانی که قطرها باز هستند، بسیار مؤثر عمل می‌کنند.

وزیر: قدرتمندترین مهره

هر بازیکن یک وزیر دارد.

• وزیر قدرتمندترین مهره در شطرنج است، زیرا حرکت آن ترکیبی از حرکت رخ و فیل است.
• وزیر می‌تواند به صورت افقی، عمودی و اریب، به هر تعداد خانه خالی که بازیکن می‌خواهد حرکت کند.
• وزیر قادر به زدن مهره‌های حریف از تمام جهات است.

شاه: مهم‌ترین مهره و مفهوم کیش

هر بازیکن یک شاه دارد.

1. شاه مهم‌ترین مهره در شطرنج است، زیرا هدف اصلی بازی کیش و مات کردن آن است.
2. شاه در هر نوبت تنها به اندازه یک خانه در هر جهتی (افقی، عمودی، یا اریب) جابه‌جا می‌شود.
3. شاه قادر به زدن مهره‌های حریف به همین شکل است.

مفهوم کیش (Check) زمانی رخ می‌دهد که شاه شما توسط حداقل یکی از مهره‌های حریف تهدید شود. در این حالت، بازیکن باید بلافاصله در نوبت بعدی خود، شاه را از موقعیت خطرناک خارج کند. این کار می‌تواند با حرکت دادن شاه به خانه‌ای امن، زدن مهره تهدیدکننده، یا قرار دادن مهره‌ای بین شاه و مهره تهدیدکننده انجام شود (روش سوم برای سربازان و اسب‌ها کاربرد ندارد).

اگر شاه در حالت کیش قرار گرفته و هیچ راه فراری برای آن باقی نمانده باشد، کیش و مات (Checkmate) رخ می‌دهد و بازی به پایان می‌رسد. این سناریو، هدف نهایی هر بازی شطرنج است.

پیشنهاد مطالعه: قوانین بازی شطرنج: راهنمای به‌روز و جامع برای هر بازیکن

جدول ۲: خلاصه حرکات و ارزش نسبی مهره‌های شطرنج

بهترین منابع رایگان آموزش شطرنج به زبان فارسی

در دنیای امروز، دسترسی به منابع آموزشی شطرنج به زبان فارسی، به ویژه به صورت رایگان، بیش از پیش فراهم شده است. این منابع متنوع، از کتاب‌های کلاسیک گرفته تا دوره‌های ویدیویی و پلتفرم‌های آنلاین، فرصت‌های بی‌نظیری را برای علاقه‌مندان به شطرنج در هر سطحی فراهم می‌آورند.

کتاب‌های الکترونیکی و PDF رایگان

کتاب‌ها همواره از منابع اصلی و معتبر برای یادگیری شطرنج بوده‌اند. در میان منابع فارسی، برخی کتاب‌ها به صورت رایگان و با کیفیت بالا در دسترس هستند که می‌توانند نقطه شروعی عالی برای مبتدیان باشند:

آموزش کامل شطرنج با گری کاپاروف

در این دوره آموزشی با گری کاسپاروف صفر تا صد شطرنج را یاد خواهید گرفت..

مشاهده دوره

• معرفی چند کتاب برگزیده آموزش شطرنج رایگان:
  • مجموعه Manual of Chess Combinations که در ایران به نام درسنامه‌ها شناخته می‌شود، شامل ۴ جلد کتاب روسی است که به تمرین‌ها و تاکتیک‌های شطرنج می‌پردازند^. این کتاب‌ها فاقد متن نوشتاری هستند و بر اساس دیاگرام‌ها و مسائل شطرنجی طراحی شده‌اند که برای تقویت مهارت‌های تاکتیکی بسیار مفیدند.

• • کتاب آموزش مقدماتی شطرنج (فاطمه بخشیان): این کتاب ۸۰ صفحه‌ای، یک منبع جیبی و کاربردی برای آموزش مقدماتی شطرنج به زبان فارسی است.
  • کتاب آموزش مراحل سه‌گانه شطرنج (شروع، وسط، آخربازی) همراه با ۲۰ بازی با مشهورترین استادان طراز اول (خوزه رائول کاپابلانکا، ترجمه ابراهیم دارابی): این کتاب ۱۸۰ صفحه‌ای، به صورت جامع به مراحل مختلف بازی شطرنج می‌پردازد و شامل تحلیل بازی‌های استادان بزرگ است.
  • باشگاه شطرنج ایران نیز مجموعه‌ای از کتاب‌های شطرنج به صورت PDF ارائه می‌دهد که برخی از آن‌ها رایگان هستند و می‌توانند برای یادگیری و تمرین استفاده شوند.

پیشنهاد مطالحه: آموزش حرکات شطرنج: راهنمای کامل از صفر تا صد

دوره‌های ویدیویی و فیلم‌های آموزشی رایگان شطرنج

آموزش‌های ویدیویی به دلیل ماهیت بصری خود، برای یادگیری شطرنج بسیار مؤثر هستند، به ویژه برای مبتدیان که نیاز به مشاهده حرکات و چیدمان‌ها دارند.

• معرفی دوره‌های آموزش شطرنج مکتب خونه:
  • مکتب‌خونه: مکتب‌خونه منابع متعددی برای یادگیری شطرنج ارائه می‌دهد که شامل مقالات و دوره‌های آموزشی است. اگرچه بسیاری از دوره‌های آن پولی هستند؛ اما بخش‌هایی از دوره‌های جامع شطرنج مکتب‌خونه به صورت رایگان در پلتفرم‌هایی مانند آپارات در دسترس هستند. این ویدیوها معمولاً شامل آموزش‌های مقدماتی از صفر تا صد، معرفی مهره‌ها و حرکات آن‌ها و مفاهیم اولیه بازی هستند^. مکتب‌خونه دوره‌هایی برای سطوح مختلف، از کودکان تا بزرگسالان، برنامه‌ریزی کرده است.

• کانال‌های یوتیوب فارسی‌زبان:
  • Persian Chess: این کانال یوتیوب با بیش از ۲۷ هزار مشترک و ۳۷۰ ویدیو، یکی از فعال‌ترین منابع آموزش شطرنج فارسی است. ویدیوهای این کانال شامل آموزش‌های گشایش (مانند گشایش ایتالیایی و گامبی اسکاتلندی)، تاکتیک‌ها، تحلیل بازی‌های استادان بزرگ (مانند مگنوس کارلسن) و نکات پیشرفته‌تر برای بهبود بازی است.
  • آموزش شطرنج مبتدی صفر تا صد (کانال amoozesh shatranj): این کانال یک پلی‌لیست ۱۵ ویدیویی با بیش از ۶۶ هزار بازدید دارد که به صورت جامع به آموزش شطرنج از سطح مبتدی می‌پردازد. سرفصل‌های آن شامل آموزش صفحه شطرنج، حرکات مهره‌ها، کیش و مات، قلعه رفتن، آن‌پاسان، آچمز و چنگال زدن است. این کانال برای کسانی که به دنبال آموزش‌های ساده و گام به گام هستند، بسیار مفید است.

سایت‌ها و اپلیکیشن‌های آنلاین رایگان

پلتفرم‌های آنلاین و اپلیکیشن‌ها ابزارهای قدرتمندی برای یادگیری و تمرین شطرنج به صورت تعاملی هستند.

• Chess.com و Lichess.org:
  • Chess.com: به عنوان یکی از بزرگترین و محبوب‌ترین سایت‌های شطرنج آنلاین در جهان شناخته می‌شود. این پلتفرم امکانات بی‌شماری را به صورت رایگان ارائه می‌دهد، از جمله:
    • بازی آنلاین: امکان بازی با میلیون‌ها بازیکن در سراسر جهان در سطوح مختلف.
    • حل معماها (پازل): بهترین روش برای تشخیص الگوها و تقویت تاکتیک‌ها.
    • درس‌های آموزشی: درس‌هایی که یادگیری شطرنج را آسان کرده و به رشد قابلیت‌ها کمک می‌کنند.
    • موتورهای تحلیل بازی: برای بررسی بازی‌های انجام شده و شناسایی اشتباهات.
    • پایگاه داده عظیم بازی‌ها و گشایش‌ها: برای مطالعه و تحلیل بازی‌های استادان.
    • اگرچه این سایت اشتراک‌های پرمیوم نیز دارد، اما بخش‌های رایگان آن برای مبتدیان بسیار غنی و کاربردی است.

• • Lichess.org: یک پلتفرم متن‌باز و کاملاً رایگان است که تمامی امکانات Chess.com را (بازی آنلاین، پازل، درس‌ها، تحلیل بازی) بدون هیچ محدودیتی ارائه می‌دهد. این سایت به دلیل تعهدش به دسترسی رایگان و بدون تبلیغات، در میان جامعه شطرنج بسیار محبوب است.

• اپلیکیشن‌های آموزش شطرنج رایگان:
  • Learn Chess With Dr. Wolf: این اپلیکیشن درس‌هایی با هضم آسان ارائه می‌دهد و در حین بازی‌ها به شما آموزش می‌دهد. دروس مستقل آن به سطوح مبتدی، متوسط و پیشرفته تقسیم شده‌اند.
  • Magnus Trainer – Train Chess: این برنامه رسمی مگنوس کارلسن، قهرمان سابق جهان، درس‌ها و بازی‌های متعددی را برای کمک به بهبود مهارت‌ها ارائه می‌دهد.
  • Chess Tactics and Lessons: این اپلیکیشن شما را در جنبه‌های مختلف بازی راهنمایی می‌کند و پازل‌هایی را برای حل کردن در اختیار شما قرار می‌دهد تا به یادگیری کمک کند. شامل درس‌هایی مانند مقدمه تاکتیک‌ها، حملات، پایان بازی و گشایش‌ها.²¹
  • Real Chess 3D: برای کسانی که از بازی دو بعدی خسته شده‌اند، این اپلیکیشن امکان بازی شطرنج آفلاین به صورت سه‌بعدی را در برابر رایانه یا با یک دوست فراهم می‌کند.²¹

این منابع متنوع، چه در قالب کتاب، چه ویدیو و چه پلتفرم آنلاین، به شما امکان می‌دهند تا با توجه به سبک یادگیری خود، بهترین مسیر را برای آموزش شطرنج رایگان به زبان فارسی انتخاب کنید.

پیشنهاد مطالعه: 10 کتاب آموزش شطرنج برتر به زبان فارسی و انگلیسی

نتیجه‌گیری: گامی بلند در مسیر تسلط بر شطرنج

آموزش شطرنج رایگان، دروازه‌ای به سوی دنیایی از تفکر استراتژیک، برنامه‌ریزی دقیق و تقویت بی‌شمار توانایی‌های ذهنی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، تمامی جنبه‌های لازم برای شروع و پیشرفت در این بازی کهن را پوشش داد. از معرفی صفحه و چیدمان مهره‌ها گرفته تا آموزش دقیق حرکات هر مهره و قوانین پیچیده‌ای چون قلعه رفتن و آن‌پاسان، تلاش شد تا تصویری کامل و قابل فهم از شطرنج ارائه شود.

آموزش مقدماتی بازی شطرنج

اگر یک فرد مبتدی در بازی شطرنج هستید این دوره مختص شماست.

مشاهده دوره‌ها

اکنون که با دنیای شگفت‌انگیز شطرنج و منابع بی‌شمار آن آشنا شدید، زمان آن رسیده که گام‌های عملی را برای تسلط بر این بازی جذاب بردارید. اگر به دنبال یک مسیر آموزشی جامع، ساختاریافته و باکیفیت هستید که شما را از مبتدی تا سطوح پیشرفته همراهی کند، دوره‌های آموزش شطرنج مکتب‌خونه گزینه‌ای ایده‌آل برای شماست. با بهره‌گیری از اساتید مجرب و محتوای آموزشی به‌روز، مکتب‌خونه به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های شطرنجی خود را به طور چشمگیری ارتقا دهید. همین امروز به جمع علاقه‌مندان شطرنج در مکتب‌خونه بپیوندید و یادگیری خود را آغاز کنید.