فن بیان به ارائه‌ی تکنیک‌ها و ترفندهایی به‌منظور بهبود کلام و جذابیت سخن برای مخاطبین می‌پردازد. بدون به‌کارگیری و استفاده از این ترفندها، سخنرانی و صحبت کسالت‌بار و غیر قابل توجه خواهد بود. نقش ریتم در فن بیان، یکی از مباحث مهم و اساسی در این زمینه است. اگر شما این تکنیک را بدانید، قادر خواهید بود تا گفتار خود را دلنشین و ماندگار کنید. این مسأله به‌خصوص برای افرادی که در حرفه‌های وابسته به گویندگی و سخنرانی فعالیت دارند، کاربردی خواهد بود.
ریتم در فن بیان چیست؟
ریتم یا ضرباهنگ، به هماهنگی متن کلام با نحوه‌ی بیان آن گفته می‌شود. در واقع ریتم کلام، شامل صدا، سکوت‌ها و تأکیدهایی است که آن کلام خاص را تشکیل می‌دهد. نقش ریتم در فن بیان، برای زیبایی و جذابیت کلام و هم‌چنین فهم و درک بهتر آن توسط مخاطبین خلاصه می‌شود.
در خصوص ریتم در فن بیان، به آهنگ صدا، نرمی صدا، تأکید روی برخی کلمات یا عبارت خاص، قطع کردن و مکث در جمله، سرعت سخنرانی و مسائلی از این قبیل پرداخته می‌شود. ناگفته نماند که در برخی از منابع از واژگانی نظیر «تمپو» یا «آهنگ کلام» نیز به‌منظور «ریتم» استفاده شده است.
تصور کنید شخصی برایتان یک داستان می‌خواند. اگر تن صدا و لحن در سراسر قصه‌گویی کاملاً یکنواخت باشد، احتمالاً حوصله‌تان سر می‌رود. حال در نظر بگیرید که فردی این داستان را با ایجاد لحن‌های مختلف برای شخصیت‌های داستان می‌خواند. شخصیت بازیگوش قصه،کمی تندتر صحبت می‌کند و شخصیت حیوانی لحن بامزه و عروسکی به‌خود می‌گیرد. فراز و نشیب صدا و تغییر لحن می‌تواند شما را مجذوب خوانندگی این فرد بکند. این همان ریتم و اثر فوق‌العاده‌ی آن بر روی مخاطب خواهد بود.
چرا ریتم در فن بیان اهمیت دارد؟
ریتم سخن، به مخاطبین کمک می‌کند تا مفهوم شما را از آن کلام دریابند. علاوه بر این، آهنگ صدا و ریتم، سبب مجذوب‌شدن شنوندگان به موضوع و بیان گوینده خواهد شد. این موضوع را در مثال بخش قبل شرح دادیم. از سوی دیگر، ریتم مناسب، به مغز شنوندگان فرصت کافی برای تجزیه و تحلیل جملات بیان شده را خواهد داد.
به‌عنوان مثال در نظر بگیرید که یک معلم تاریخ، متن درسی را به‌صورت خیلی سریع (ریتم بالا) بیان کند. در این حالت مغز دانش‌آموزان فرصتی برای پردازش داده‌هایی که از گوش دریافت کرده است را نخواهد داشت. این موضوع در ریتم بسیار کند نیز اتفاق می‌افتد. چراکه در این وضعیت نیز مغز اطلاعات بسیار پراکنده‌ای را دریافت می‌کند و گاه ایجاد ارتباط میان این حجم پراکندگی مقدور نیست.
از آن‌چه که گفتیم، این‌طور برمی‌آید که مجموعه‌ی ترفندهای ریتم در فن بیان، به مخاطب کمک می‌کند تا مفهوم کلام را متوجه شده و به گوش دادن به حرف‌های شما بیش‌تر ترغیب شود. پس اگر این گزینه‌ها برایتان اهمیت دارد، می‌بایست تمرین‌های نقش ریتم در فن بیان را به‌خوبی انجام دهید تا این مهارت را تقویت کنید.
پیشنهاد مطالعه: نقش زیر و بم صدا در فن بیان
تند صحبت کنیم یا آهسته؟
سرعت صحبت کردن هر فرد، متفاوت است. اگر یک زمان‌سنج داشته باشیم و از دو نفر بخواهیم تا یک پاراگراف مشخص را بخوانند، سرعت اندازه‌گیری شده برای هر فرد متفاوت خواهد بود. به‌عنوان مثال شخصی این پاراگراف را در ۳۰ ثانیه و شخص دیگر آن را در ۴۰ ثانیه می‌خواند. این تفاوت زمانی، به معنای متفاوت بودن ریتم و تمپوی صدای این دو نفر است.
البته نمی‌توان در رابطه با تند یا کند صحبت کردن، نظر قطعی داد. این موضوع کاملاً به خودِ شما و وضعیت کلامتان بستگی دارد. در برخی شرایط شما باید کلام را کمی سریع‌تر از معمول بیان کنید. مثلاً زمانی که فرصت برای ادای یک مطلب طولانی کم باشد، ریتم تند کاربردی‌تر خواهد بود. این در حالی است که برای بیان مطالب آموزشی، ریتم‌های کندتر تأثیر قوی‌تری خواهند داشت.
با این حال استانداردی تعیین شده است که بیان ۱۰۰ تا ۱۲۰ کلمه در دقیقه را به‌َنوان ریتم کند و ۱۸۰ تا ۲۰۰ کلمه را ریتم تند شناسایی می‌کند. در این تعریف، تعداد ۱۳۰ تا ۱۷۰ کلمه در دقیقه، یک ریتم و سرعت متعادل خواهد بود.
تمرین بیان احساسات
بیان احساسات به شما کمک می‌کند تا سرعت صحیح جمله را درک کنید. در این تمرین شما باید احساس جمله را با تمام وجود خود ادا کنید. مثلاً اگر جمله‌ای در رابطه با یک اتفاق ترسناک می‌خوانید، سعی کنید تا ترس را در لابه‌لای واژگان خود نشان دهید.
این کار به‌دو صورت امکان‌پذیر است. در روش اول، شما می‌توانید احساس مورد نظر را به کلمات منتقل کرده و آن واژه را با احساس حداکثری بخوانید. روش دوم نیز استفاده از عبارات و اصطلاحاتی است که آن حس را نشان خواهد داد.
این تمرین، برای تقویت فن بیان گویندگی و بازیگری نیز بسیار اهمیت دارد. با این تمرین، شما می‌توانید جملات واحد را با احساسات مختلف، معنای متفاوتی داده و به مخاطب منتقل سازید. مثلاً یک واژه‌ی «آفرین»، می‌تواند حس «تشویق شدن»، «تنبیه شدن»، «مسخره شدن» و غیره را در بر داشته باشد.
پیشنهاد مطالعه: عوامل موثر بر فن بیان کدام‌اند؟ کلید موفقیت در سخنرانی‌ها
تمرین زیر و بمی صدا
همه‌ی ما می‌توانیم صدای خود را نازک‌تر یا کلفت‌تر (زیر و بم) کنیم. اگر این مهارت را نداشته باشیم، صحبت‌های ما به‌صورت یکنواخت خواهد بود. این امر سبب کسالت شنوندگان و مخاطبین می‌گردد. در این تمرین شما با استفاده از یک نرم افزار تیونر، بم‌ترین و زیرترین صدای خود را تشخیص خواهید داد. سپس در گستره‌ی صدایی (فاصله‌ی بین زیرترین و بم‌ترین صدا)، صداهای مختلف را صداسازی می‌کنید. به این‌صورت که یک متن را یک‌بار با نازک‌ترین صدای ممکن خوانده و به دفعات، آن را با صدای بم‌تر تکرار می‌کنید.
تاکید بر کلمات در یک جمله به چه معناست؟
یکی دیگر از مباحثی که در اموزش فن بیان به‌کار می‌رود، تأکید روی کلمات خاص است. تمام کلمات یک جمله تأکید و اهمیت یکسانی ندارند. به عبارت دیگر برخی واژگان پراهمیت‌تر از سایر کلمه‌ها هستند. بنابراین برای جلب توجه، می‌بایست آن‌ها را با فشار و تأکید بیش‌تری بیان کنیم. این ضرب‌های قوی روی بخش‌هایی از جمله، یک ریتم برای آن می‌سازند.
در برخی شرایط، تأکید صحیح و به‌جا، منجر به زیباتر شدن کلام نیز می‌شود. تأکید در کلمات، لحن و لهجه‌های مختلف را نیز می‌سازد. هم‌چنین در برخی جملات، تأکید روی واژه‌ی خاص، می‌تواند معنای آن را به‌کل تغییر دهد. پس می‌توان گفت که یادگیری تأکید در اصول فن بیان، اهمیت فراوانی دارد.
تمرین جملات اکسان دار
در این تمرین شما یک شعر یا متن دلخواه را انتخاب می‌کنید. سپس آن را چندبار می‌خوانید. به‌طوری که هربار، روی یکی از واژگان خاص تأکید و آکسان داشته باشید. ممکن است متوجه شوید که جمله یا شعر انتخابی در کدام حالت، آهنگین‌تر بوده و معنای صحیحی را می‌رساند.
مثلاً برای ضرب المثل «گر صبر کنی، ز غوره حلوا سازی» شما می‌توانید تأکید و آکسان را یک‌بار روی «صبر» و دفعات بعد روی واژگان «غوره» و «حلوا» قرار دهید. سعی کنید جملات مشابه را به‌همین نحو تمرین کنید.
تنفس دیافراگمی برای تقویت فن بیان
تنفس دیافراگمی یا شکمی بهترین شیوه‌ی نفس کشیدن است. در این روش از تمام ظرفیت بدن برای تنفس استفاده خواهد شد. ورود میزان بالای اکسیژن به بدن سبب می‌شود تا نفس برای تکلم بهبود یابد. تمام سخنرانان، گویندگان، بازیگران و خوانندگان با این شیوه‌ی تنفسی قادر خواهند بود تا هوای بیش‌تری را به ریه‌ها وارد ساخته و در نتیجه ارتعاش تارهای صوتی و خواندن برایشان ساده‌تر باشد. 
فواید تنفس دیافراگمی در فن بیان
برخی از مهم‌ترین مزایای تنفس شکمی یا دیافراگمی برای مهارت فن بیان در فهرست زیر عنوان شده است.
- کاهش استرس
- افزایش آرامش
- کاهش هیجانات پیش از سخنرانی
- رسایی صدا
- جلوگیری از جویده صحبت کردن
- صداسازی بهتر
- تولید صدا با کم‌ترین فشار به تارهای صوتی
- تسلط به جملات طولانی
پیشنهاد مطالعه: نقش احساس در فن بیان: پیام خود را با رنگ احساسات بیارایید
تمرین برای تنفس دیافراگمی
برای این‌که تنفستان را بهبود دهید، می‌توانید نفس کشیدن شکمی را تمرین کنید. شش‌هایتان را پر از هوا کنید و به آرامی هوا را خارج کنید. این کار کمک می‌کند تا ماهیچه‌ی دیافراگم تقویت گردد. در مرحله‌ی بعد، شما می‌توانید صداهای مختلف را هم‌زمان با این شکل نفس کشیدن تکرار کنید. بعد از تسلط کافی، نوبت به تکرار کردن کلمات و سپس جملات می‌رسد. هرچقدر بیش‌تر پیش می‌روید، می‌توانید تعداد کلمات بیش‌تری را یک نفس بخوانید.
جمع بندی
در این مطلب به معرفی نقش ریتم در فن بیان پرداختیم. در ابتدا به شما نشان دادیم که ریتم چیست و چرا رعایت آن برای بیان جذاب، الزامی است. سپس به بیان راهکارها و تمریناتی برای بهبود این مهارت پرداختیم.
مهارت‌های تنفس دیافراگمی، سرعت متعادل و متناسب، تغییر زیر و بمی صدا، بیان احساسات و غیره از مهم‌ترین تمرین‌هایی است که تکنیک‌های ریتم را در بیان شما ایجاد می‌کند.
انجام مستمر و مکرر این تمرینات به شما کمک می‌کند تا کلام جذاب و دلنشین داشته باشید. توصیه می‌کنیم تمرینات را با ضبط صدا یا جلوی آینه انجام دهید تا بتوانید برنحوه‌ی اجرای خود نیز نظارت داشته باشید.
آموزش فن بیان در مکتب خونه
یکی از بهترین کلاس‌های آموزشی برای یادگیری صفر تا صد فن بیان، پکیچ آموزش فن بیان در مکتب خونه است. این دوره‌ها برای تمام افراد مبتدی مناسب بوده و در آن به ارائه‌ی کلیه‌ی نکات مهم برای بهبود مهارت فن بیان و گویندگی پرداخته می‌شود.
