هر آنچه باید درباره اختلال سایکوتیک بدانید !

اختلالات سایکوتیک

اختلال سایکوتیک : بیماری‌های روانی به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که بر تفکر و رفتار فرد تاثیر می‌گذارند و برای وی ناتوانی در زمینه‌های مختلف ایجاد می‌کنند.

این بیماری‌ها علل مختلفی از جمله ژنتیک، استرس و اضطراب شدید و نوع تعامل فرد با دیگران، دارند. برای قرن‌ها با بیمارانی که اختلالات ذهنی و روانی داشتند به شیوه‌های کاملا وحشیانه و بدوی برخورد می‌شد و دلیل این اختلال‌ها را شیاطین و نیروهای متافیزیکی می‌دانستند.

اما امروزه می‌دانیم که اینگونه نیست و این اختلالات دلایل تجربی و طبیعی قابل بررسی دارند. دسته‌ای از این اختلال‌های روانی، اختلال‌های سایکوتیک هستند که در این مقاله قصد داریم به بررسی آن‌ها، انواع، علائم و درمانشان بپردازیم.

اختلال سایکوتیک چیست؟

اختلال سایکوتیک نوعی از بیماری‌های روانی است که یکی از شاخص‌های آن این است که فرد مبتلا ارتباط خود با واقعیت و موارد واقعی دنیای بیرون از ذهن خود را ازدست می‌هد.

 

یکی از مهم‌ترین علائم این بیماری هذیان و توهم است که باعث می‌شود فرد مبتلا دچار افکار اشتباه و غیرواقعی شود. از نام‌های دیگر این بیماری می‌توان به روان پریشی، پسیکوز یا سایکوسیس اشاره کرد.

در روانپزشکی برای بیان این بیماری از عبارت « از دست رفتن توانایی تشخیص واقعیت از خیال» استفاده می‌شود. همانطور که از تعریف‌ها و نشانه‌ها مشخص است این بیماری می‌تواند پیامد‌ها و عواقب خطرناکی داشته باشد.

 

مقاله پیشنهادی : اختلال‌های روانی

 

سایکوتیک از دیدگاه واژه شناسی

واژه‌ی سایکوتیک یا سایکوسیس از دو کلمه‌ی یونانی پسوخه به معنی روان و اُسیس به معنی موقعیت غیرطبیعی تشکیل شده که در مجموع به معنی موقعیتی روانی و غیرطبیعی است که دربردارنده‌ی حالت‌های مختلفی است و اصلی‌ترین ویژگی آن قطع ارتباط مغز با دنیای واقعی است. این حالت در زبان فارسی دیوانگی خوانده می‌شود. از نظر واژه شناسی فارسی دیوانه یعنی دیوگونه یا بسان دیو؛ از این رو که در افسانه‌ها و داستان‌های ایرانی، دیو نمادی برای زشتی‌ها و پلیدی‌ها و وارونه‌کاری‌هاست، دیوانه هم به کسی اطلاق می‌شود که کارهای غیرطبیعی و خلاف دیگران انجام می‌دهد.

 

مقاله پیشنهادی : بی‌ اشتهایی عصبی 

 

تاریخچه سایکوتیک

کلمه‌ی روان پریشی یا سایکوتیک اولین بار در سال ۱۸۴۱ توسط کارل کنستات به ادبیات روانپزشکی وارد شد. کارل فردریش کانستات (۱۸۰۷ـ۱۸۵۰) پزشک و نویسنده‌ی پزشکی آلمانی بود.

تمدن‌های اولیه جنون و تقریبا همه‌ی بیماری‌ها را پدیده‌ای می‌دانستند که از ماورا الطبیعه بر افراد تحمیل می‌شود. برخلاف باورهای رایج مردم در قرن چهارم، که گمان می‌کردند بیماری‌ها از ماوراطبیعه نشات می‌گیرند، بقراط فیلسوف و پزشک قرن چهارم، علت بیماری‌ها را طبیعی می‌داند و بر اساس تعالیم پزشکی خود، دلایل ماوراطبیعه را رد می‌کند.

بقراط در این باره می‌گوید: « انسان‌ها باید بدانند که از مغز، و فقط از مغز، لذت‌ها، شادی‌ها، خنده‌ها و شوخی‌های ما و همچنین غم‌ها، دردها، غصه‌ها و گریه‌های ما ناشی می‌شود.

از طریق آن، ما فکر می‌کنیم، می‌بینیم، می‌شنویم، و زشت را از زیبا، بد را از خوب، خوشایندی را از ناخوشایند تشخیص می‌دهیم. این همان چیزی است که ما را دیوانه یا می‌کند، ترس را به ما القا می‌کند، چه شب و چه روز، بی خوابی، اشتباهات نامناسب، اضطراب‌های بی هدف و غایب را به همراه دارد.»

در آن زمان بقراط از نظریه‌ی هومورالیسم پشتیبانی می‌کرد. بر اساس این نظریه، بیماری‌ها ناشی از تغییر تعادل در مایعات بدن از جمله خون، بلغم، صفرا سیاه و صفرا زرد است. در مورد روان پریشی تصور می‌شد که علائم ناشی از زیاد بودن بیش ازحد خون و صفرا زرد است. بنابراین درمان پیشنهادی برای روان پریشی در آن زمان، مداخله جراحی و خونریزی بود.   

مقاله پیشنهادی : پرخوری عصبی

 

علائم و نشانه‌های اختلال ساکوتیک چیست؟

این بیماری انواع بسیاری دارد و هر نوع نشانه‌ها و عوارض خاص خود را به همراه دارد اما مهم‌ترین و شاخص‌ترین علامت و نشانه‌ی سایکوتیک، هذیان و توهم و قطع ارتباط با دنیای واقعی است.

بر اساس تعریف، هذیان یعنی بیان غیر عمدِ درک نادرست فرد از واقعیت و توهم یعنی دیدن یا شنیدن غیرعمد چیزی که اساساً نبوده و نیست و وجود خارجی ندارد.

توهم با تحریف ادراکی متفاوت است. تریحف ادراکی برداشت نادرست از محرک‌های بیرونی است. توهم ممکن است در هر یک از حواس رخ دهد. مانند نور، رنگ، صدا، طعم یا بو و یا تجربیات دقیق‌تر مانند دیدن و تعامل با حیوانات و مردم، شنیدن صدا و لمس‌های پیچیده؛ هذیان ممکن است شامل موضوعات متنوعی شود.

اما یک توهم متداول آزاردهنده وجود دارد که بیمار گمان می‌کند که موجودی به دنبال آسیب رساندن به اوست. علاوه بر این، توهم دو نوع دیگر هم دارد:

•  اوهام مرجع :

در این نوع توهم افراد بر این عقیده هستند که برخی از عناصر، اتفاقات و تجربیات شخصی و ارتباطات‌ آن‌ها به صورت آگاهانه و خاص، پیام برخی از موجودات دیگر است.

• توهم عظیم:

در این نوع از توهم: افراد معتقد هستند که از قدرت یا نفوذ خاصی بیش از حد واقعی خود برخوردار هستند.

• توهم پخش افکار:

در این نوع از توهم افراد معتقدند که افکار دیگران را می‌شنوند.

از دیگر نشانه‌های اختلال سایکوتیک، می‌توان به بی‌نظمی اشاره کرد. بی‌نظمی به گفتار یا تفکر بی‌نظم و رفتارهای حرکتی بسیار نامنظم گفته می‌شود. گفتار یا تفکر بی‌نظم معمولا از گفتار استنباط می‌شود. ویژگی‌های گفتار بی‌نظم شامل تغییر سریع موضوعات است که باعث از بین رفتن موضوع بحث یا خارج شدن از آن است.

روی آوردن به موضوعات غیر مرتبط نیز از دیگر ویژگی‌های تفکر و گفتار بی نظم است. حالت شدید این بی‌نظمی، کاتاتونیاست. روان‌گسیختگی کاتاتونی، نوعی بیماری روانی است که فرد مبتلا را دچار اختلالات حرکتی می‌کند. عموما این افراد تا مدتی طولانی بدون حرکت و صحبت ثابت می‌مانند و در باقی موارد افراد ممکن است از خود حرکات هیجانی یا بیش‌فعال نشان می‌دهند.

از دیگر علائم منفی سایکوتیک، کاهش بیان عاطفی، کاهش انگیزه و کاهش گفتار به طور خودبه‌خودی است. در مواردی افراد مبتلا به این بیماری، فاقد علاقه، هیجان و احساس لذت هستند.

علل روان گسیختگی یا ساکوسیس

نشانه‌ها و علائم ساکوسیس می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد. از این علل می‌توان به بعضی از بیماری‌های میکروبی، ضربه، آسیب‌های روحی، اثر داروها و مصرف مواد مخدر اشاره کرد. ساکوسیس همچنین می‌تواند موقتی و گذرا باشد.

بعضی از نشانه‌های این بیماری ممکن است در افراد عادی هم ایجاد شود.از علل ایجاد این حالات در افراد عادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  سوگواری؛ در این حالت افراد توهماتی راجع به عزیزان از دست رفته‌ی خود می‌بینند.
• کمبود خواب شدید
• استرس شدید
• آسیب‌ها و ضربه‌ها

حوادث آسیب‌زای زندگی، خطر ابتلا به علائم روان پریشی را افزایش می‌دهند. مشخصاً آسیب‌های دوران کودکی پیش‌بینی کننده‌ی روان پریشی در بزرگسالان است. تقریبا ۶۵٪ از افراد مبتلا به این بیماری، آسیب‌های دوران کودکی را تجربه کرده‌اند. آسیب‌های دوران کودکی انواع مختلفی دارند؛ مانند سواستفاده‌ی جسمی یا جنسی، بی توجهی جسمی و عاطفی و …

از نظر تشخیصی و بالینی، اعتقاد بر این است که این دسته از اختلال‌ها، ناشی از بیماری‌های مختلف جسمی است که بر مغز تاثیر می‌گذارند. استرس شدید نیز ممکن است به روان پریشی و اختلال‌های سایکوتیک منجر شود. بنابراین وقایع استرس‌زا در زندگی افراد به ایجاد و یا پیشرفت این بیماری کمک می‌کنند.

علاوه بر تمام موارد ذکر شده، عمده‌ترین عاملی که در بروز سایکوتیک شناخته شده، افزایش دوپامین در مغز است. عوامل ارثی و ژنتیکی، ضربات و تنش‌های شدید روانی، جسمی و محیطی، ممکن است باعث جهش در ژن‌ها شده و در نهایت باعث افزایش بیش از حد دوپامین شود.

همچنین این اتفاق ممکن است بر اثر داروها و الکل نیز ایجاد شود. از دیگر دلایل ایجاد این بیماری می‌توان به عوامل اجتماعی اشاره کرد.به عنوان مثال: روانپزشک دیوید هیل از شرکت‌های دارویی انتقاد کرده که نظریه‌های مختلف روان شناسی را عمدا ترویج می‌کنند و می‌گویند تنها راه درمان، درمان دارویی است.

مواد مخدر نیز در مبتلا کردن فرد به سایکوتیک نقش دارند. نقش موادی مانند کانابیس، متامفتامین و الکل در تشدید و نیز ایجاد این بیماری تایید شده است.

انواع سایکوتیک

اختلال‌های سایکوتیک انواع مختلفی دارند. هرچند که شباهت زیادی با یکدیگر دارند اما با یکدیگر متفاوت هستند. در ادامه به بررسی برخی از انواع این اختلالات خواهیم پرداخت.

اسکیزوفرنی:

در این نوع از اختلال، رفتار افراد تغییر می‌کند و توهمات یا تصاویری خیالی می‌بینند که دیگران نمی‌بینند. این نشانه‌ها و علائم معمولا بیش از ۶ ماه طول می‌کشد.

اسکیزوفرنی فرم:

این بیماری در علائم کاملا شبیه به اسکیزوفرنی است. اما تفاوت آن در این است که علائم ناگهانی بروز می‌کند و مدت زمانی حداقل یک ماه و حداکثر شش ماه به طول می‌انجامد.

 اختلال اسکیزوافکتیو:

افراد مبتلا به این نوع از اختلال هم علائم اسکیزوفرنی را دارند و هم علائم بیماری‌های خلقی مانند افسردگی یا اختلال دو قطبی.

اختلال هذیانی:

نشانه‌ی بارز این بیماری، وجود یک یا چند نوع هذیان است. این اختلال بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و حداقل یک ماه فرد را درگیر می‌کند. هذیان‌ها می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند.

از جمله؛ هذیان شهوانی که فرد معتقد است که شخص دیگری عاشق اوست. هذیان خود بزرگ بینی، هذیان حسادت، هذیان آسیب که فرد باور دارد که توطئه‌ای علیه او در جریان است یا تحت تعقیب است. این نوع هذیان‌ها ناشی از اثرات فیزیولوژیک یک دارو یا مواد خاص یا عوارض یک بیماری پزشکی است.

اختلال سایکوتیک گذرا:

ویژگی اصلی این اختلال، این که معمولا در دهه چهارم زندگی افراد رخ می‌دهد. علائم این بیماری معمولا به صورت ناگهانی شروع می‌شوند. برای تشخیص این اختلال وجود حداقل یک مورد از علائم هذیان، گفتار بی‌نظم، رفتار بی‌نظم و توهم لازم است. این نوع اختلال معمولا پس از اتفاقات پر تنش، دوره‌های پر استرس و فشار روانی زیاد مثل مرگ نزدیکان، فرد را دچار می‌کند.

اختلال سایکوتیک مشترک:

در این نوع از اختلال، دو یا چند نفر به صورت مشترک به این بیماری مبتلا می‌شوند. در نوع از ابتلا، غالبا فرد اول اختلال عمده دارد و موارد ثانویه افرادی هستند که وابسته و تلقین پذیر هستند که علائم فرد اولیه را نپذیرفته و به خود تلقین می‌کنند و در نهایت خود نیز بیمار می‌شوند.

 

این اختلال رایج نیست و به صورت موردی گزارش شده‌است. در این نوع اختلال، فرد با بیماری عمده دچار توهم می‌شود و افراد ثانویه این توهم را تصدیق می‌کنند و می‌پذیرند.

از دیگر انواع اختلال‌های سایکوتیک می‌توان به سایکوز وس از زایمان، پارافرنی و اختلال سایکوتیک ناشی از بیماری‌های دیگر اشاره کرد.

در سایکوز پس از زایمان، مادر نشانه‌هایی از اسکیزوفرنی را، مانند توهم، بروز می‌دهد. این نوع اختلال معمولا با مراقبت پزشکی و حمایت اطرافیان بعد از حداکثر ۴ ماه درمان می‌یابد. پارافرنی نیز نوعی اختلال سایکوتیک است که علائمی یکسان با اسکیزوفرنی دارد با این تفاوت که این نوع اختلال تنها در میان کهن‌سالان رخ می‌دهد.

سایکوتیک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

نشانه‌های اختلال سایکوتیک عمده‌ترین راه تشخیص اولیه و مراجعه به پزشک است. علائم این اختلال غالبا در اوایل نوجوانی از سن ۲۰ سالگی تا ۳۰ سالگی بروز می‌کنند.

در مراحل اولیه پزشک برای تشخیص اختلال در فرد، با وی صحبت می‌کند و به دنبال نشانه‌ها می‌گردد. سپس بیمار به طور کامل معاینه می‌شود و تمامی احتمالات ممکن که باعث ظاهر شدن نشانه‌های بیماری شده، بررسی می‌شوند. همچنین ممکن است از فرد، آزمایش خون و تصویربرداری مغزی گرفته شود.

این آزمایش‌ها برای بررسی احتمال مبتلا شدن فرد به اختلال سایکوتیک بر اثر بیماری جسمی است. سپس اگر پزشک دلیل جسمی و فیزیکی برای بروز این علائم در فرد نیابد، او را به روانپزشک یا روانشناس معرفی می‌کند.

سپس متخصصان روان شناسی با استفاده از صحبت کردن، مشاوره و استفاده از ابزارهای ارزیابی تخصصی شخص را مورد بررسی قرار می‌دهند تا وجود یا نوع بیماری و اختلال را تشخیص و راه درمان و دوره‌ی درمان را مشخص و آغاز کنند.

درمان اختلال‌های سایکوتیک

درمان اختلال‌های سایکوتیک معمولا با روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در اکثر موارد نیز ترکیبی از روش‌های درمانی استفاده می‌شود که تاثیرگذاری روند درمان را افزایش می‌دهند.

همچنین روش‌های درمانی با توجه به شدت و نوع علائم متفاوت است. در اکثر موارد، بستری شدن در بیمارستان‌های اعصاب و روان نیاز است.

برای درمان این اختلال از داروها نیز در دوز‌های مختلف استفاده می‌شود. اما داروها معمولا به عنوان مکمل هستند، یعنی به تنهایی موثر نیستند. روش متداول درمان اختلال‌های سایکوتیک نیز، ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی است.

دارودرمانی:

داروی اصلی این بیماری، آنتی سایکوتیک نام دارد. این داروها درمان اصلی بیماری نیستند اما به کنترل علائم بیماری مانند اختلال و بی‌نظمی تفکر و همچنین توهم، کمک می‌کنند.

طبعا داروهای جدید برای این بیماری عوارض بسیار کمتری نسبت به داروهای قدیمی دارند. برخی از این داروها، خوراکی هستند و برخی دیگر تزریقی، که هر دوی آن‌ها تنها با تجویز پزشک استفاده می‌شوند. داروهای تزریقی نسبت به داروهای خوراکی مزیت بیشتری دارند زیرا مدیریت آن‌ها راحت‌تر است.

داروهای آنتی سایکوتیک به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• دسته‌ی اول: آنتاگونیت‌های گیرنده‌ی دوپامین نظیر کلروپومازین، هالوپریدول
• دسته‌ی دوم: آنتاگونیت‌های توأم سروتونین و دوپامین مثل ریسپریدون و کلوزاپین

داروها نیز عوارض جانبی متفاوتی دارند. از جمله: کاهش فشار خون، انسداد گیرنده‌های دوپامین، احتباس ادرار، یبوست، خشکی دهان، تاری دید و …

سخن آخر

همانطور که دیدیم اختلال‌های روانی، و مشخصا اختلال‌های سایکوتیک، ناشی از شرایط تنش‌زا، استرس‌های شدید، برخی بیماری‌ها و آسیب‌ها هستند.

 

لذا مدیریت شرایط و استرس و همچنین مراقبت‌های پزشکی می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌ها موثر باشد. براساس تحقیقات انجام شده نیز مشخص گردیده که بهترین روش برای درمان اینگونه اختلال‌ها دارودرمانی و روان‌درمانی به صورت همزمان است. البته داروها عوارضی هم دارند.