رشته زیست شناسی

رشته‌ زیست یا زیست شناسی ، مطالعه موجودات زنده و فرایندهای حیاتی آن‌ها است. این رشته با تمام جنبه‌های فیزیکی و شیمیایی زندگی سروکار دارد. گرایش‌های مدرن این رشته به تحقیقات میان رشته‌ای و تحقیقات علمی در زمینه‌های مختلف می‌پردازد که منجر به هم‌پوشانی قابل توجه رشته زیست شناسی با سایر رشته‌های علمی شده است. اصول مدرن سایر رشته‌ها، به عنوان مثال شیمی، پزشکی و فیزیک، با اصول زیست شناسی در زمینه‌هایی مانند بیوشیمی، پزشکی و بیوفیزیک ادغام شده اند. رشته زیست یکی از زیرمجوعه‌ها و پایه‌های علوم تجربی است که مطالعات در رشته زیست شناسی، زمینه ساز دستاوردهای بزرگ در سایر علوم است. 

تاریخچه رشته زیست شناسی

تاریخچه زیست شناس شامل مطالعه جهان زنده از دوران باستان تا دوران مدرن است. اگرچه مفهوم زیست شناسی به عنوان یک رشته منسجم و واحد در قرن نوزدهم مطرح شد، اما علوم زیستی از طب سنتی و تاریخ طبیعی آیورودا، طب مصر باستان و آثار ارسطو و جالینوس در جهان یونان و روم باستان ظهور کردند. این اثر باستانی در قرون وسطی توسط پزشکان و دانشمندان مسلمان مانند ابن سینا بیشتر توسعه یافت.

در طول دوره رنسانس اروپا و اوایل دوره مدرن، تفکر بیولوژیکی با علاقه مجدد به تجربه گرایی و کشف بسیاری از موجودات جدید، در اروپا متحول شد. در این جنبش وسالیوس و هاروی برجسته بودند، که از آزمایش و مشاهده دقیق در فیزیولوژی استفاده کردند و طبیعت شناسانی مانند لینه و بوفون که شروع به طبقه بندی تنوع زندگی و پرونده‌های فسیلی و همچنین رشد و رفتار موجودات کردند. آنتونی ون لیون هوک با استفاده از میکروسکوپ دنیای میکروارگانیسم‌ها را که قبلاً ناشناخته بود، آشکار کرد و زمینه را برای نظریه‌ی سلول فراهم کرد. 

چه کسانی می‌توانند رشته زیست شناسی بخوانند؟

اگر می‌خواهید بدانید که شما برای رشته زیست فردی مناسب هستید یا نه، اول باید به این سوال پاسخ بدهید که آیا به پژوهش و کار تحقیقاتی علاقه دارید؟ در مرحله‌ی بعد باید این نکته را در نظر بگیرید که رشته زیست شناسی بسیار گسترده است. به همین علت باید صبر و اراده‌ی مستحکمی داشته باشید و حافظه و درک و تحلیل قدرتمندی داشته باشید.

برای دستیابی به منابع دست اول رشته‌ی خود و به روز نگه داشتن اطلاعات خود در این زمینه، لازم است که تسلط نسبی به زبان انگلیسی داشته باشید تا بتوانید منابع زبان اصلی را هم استفاده نمایید.

از دیگر ویژگی‌های زیست شناسان موفق می‌توان به کنجکاو بودن آن‌ها اشاره کرد. کنجکاوی به همراه ریزبینی باعث می‌شود که شما به اطراف خود به خوبی توجه کنید و متوجه مسائل مختلف شوید که از آن‌ها برای پژوهش و تحقیق استفاده کنید. 

دروس مهم دبیرستان برای رشته زیست شناسی

دو درس اصلی و مهم دانش آموزان تجربی، یعنی زیست و شیمی، مهم‌ترین دروس مورد نیاز برای رشته زیست شناسی است. با یادگیری عمیق و مفهومی این دو درس نه تنها در کنکور سراسری موفق می‌شوید بلکه در دوران دانشجویی نیز در مسائل پایه کمتر دچار مشکل می‌شوید. درس ریاضی نیز درس مهمی است و در رشته زیست شناسی، به خصوص ژنتیک، کاربرد زیادی دارد. 

دروس رشته زیست شناسی چیست؟

دروس عمومی گرایش‌های زیست شناسی:

دو درس ازدروس مبانی نظری اسلام
ادبیات فارسی
یک درس از دروس اخلاق اسلامی
زبان عمومی
یک درس از دروس انقلاب اسلامی
تربیت بدنی 1
یک درس ازدروس تاریخ وتمدن اسلامی
تربیت بدنی 2
یک درس از دروس آشنایی با منابع اسلامی
جمعیت و تنظیم خانواده

دروس‌ مشترک‌ در گرایش‌های‌ زیست‌ شناسی جانوری، گیاهی و زیست دریا عبارتند از‌ :

ریاضی‌
فیزیک‌
شیمی‌
شیمی‌ آلی‌
بیوشیمی‌
آمار زیستی‌
زیست‌ سلولی‌ و مولکولی‌
ژنتیک‌
اکولوژی‌
میکروبیولوژی‌
 تکامل‌ موجودات‌ زنده‌
تالوفیت‌ها
 فیزیولوژی‌ جانوری‌
بافت‌ شناسی‌
جنین‌ شناسی‌
 جانور شناسی‌
تشریح‌ و مرفولوژی‌ گیاهی‌
ریخت‌زایی‌ و اندام‌ زایی‌ در گیاهان‌
 سیستماتیک‌ گیاهی‌
 فیزیولوژی‌ گیاهی
رشد و نمو گیاهی
بیوفیزیک‌
 ویروس‌ شناسی‌
 زیست‌ شناسی‌ پرتوی‌
 اکولوژی‌ عملی‌

شرایط یک زیست شناس یا کارشناس زیست شناسی چگونه است؟

دانشجویان این رشته در دوره‌ی کارشناسی اگر با علاقه این رشته را انتخاب کرده باشند، دوران کارشناسی خود را می‌توانند با آرامش و امنیت روانی و به دور از تنش‌های اضافی سپری کنند. 

باتوجه به این که متاسفانه در کشور ما به علوم پایه و اصلی به حد لازم توجه نمی‌شود و تمام توجه معطوف به رشته‌های پزشکی است، رشته زیست شناسی بازار کار کمتری دارد. البته اگر فردی توانایی و تخصص‌های لازم را داشته باشد، قطعا می‌تواند در زمینه‌ی کاری موفق عمل کند. ذکر این نکته ضروری است که دانشجویان این رشته برای پیدا کردن زمینه‌ی کاری مورد علاقه‌ی خود و موفق شدن در آن باید صبر پیشه کنند و سودای یک شبه ره صد ساله رفتن نداشته باشند. 

خوشبختانه رشته زیست شناسی چه در ایران و چه در خارج از کشور رشته‌ای شناخته شده است و در داخل و خارج از کشور امکان تحصیل در مقاطع بالاتر نیز فراهم است. در صورت داشتن سابقه‌ی پژوهشی لازم، امکان دریافت بورسیه برای تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور نیز وجود دارد. 

گرایش‌های رشته زیست شناسی

گرایش های رشته‌ زیست شناسی در مقطع کارشناسی 5 گرایش اصلی است که هر کدام از این گرایش‌ها، زیرشاخه‌هایی دارند که جزء گرایش‌های ارشد زیست شناسی هستند و علاقمندان می‌توانند در مقاطع بالاتر کارشناسی ارشد و دکتری آن‌ها را ادامه بدهند.

• زیست شناسی - عمومی 
• زیست شناسی – گرایش علوم جانوری
• زیست شناسی – علوم گیاهی 
• زیست شناسی – سلولی مولکلی 
• زیست شناسی – زیست دریا

زیست شناسی عمومی

دوره کارشناسی زیست شناسی عمومی با هدف پژوهش، تحقیق و شناخت زمینه‌های مفاهیم کلی و اساسی علوم زیست ارائه می‌شود. به طوری که جنبه‌های کاربردی و نظری مختلف زیست شناسی را بشناسند.

علوم جانوری

این گرایش بر زیست جانوری تمرکز دارد و مسائل مرتبط با جانوران را بررسی می‌کند و به تحقیق و پژوه در این حوزه می‌پردازد. علوم جانوری به سه بخش فیزیولوژِی جانوری، جانورشناسی و علوم جانوری تکوینی تقسیم می‌شود. همان طور که پیش از این بیان شد، زیرشاخه‌های گرایش جانوری در مقاطع بالاتر به صورت تخصصی بررسی می‌شوند. 

 علوم گیاهی

گرایش علوم گیاهی زیست شناسی شامل مطالعه و تحقیق و پژوهش به صورت متمرکز و تخصصی راجع به گیاهان است و به شناسایی، رده بندی، تبارزایی گونه‌های گیاهی و قارچ‌های ایران و جهان، ساختار گیاهان، ژنتیک و تکامل گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، بوم شناسی، و زیست فناوری می‌پردازد.

 گرایش سلولی مولکلی

در گرایش زیست شناسی سلولی مولکولی، سلول‌ها و ملکول‌ها واحد مطالعه هستند و اجزای آن‌ها مثل DNA، RNA، و پروتئین‌ها و نحوه پروتئین سازی مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به پیشرفت گسترده علوم و نقش و کاربرد مولکول‌ها و سلول‌ها در زندگی بشری گرایش زیست شناسی سلولی مولکولی در میان علوم تجربی جایگاه ویژه‌ای دارد. 

زیر شاخه‌های این گرایش شامل موارد زیر است که علاقمندان می‌توانند در مقاطع بعدی در هر یک از این گرابش‌ها به تحصیل بپردازند.

· گرایش زیست فناوری (بیوتکنولوژی)

گرایش ژنتیک
گرایش میکروبیولوژی
 علوم سلولی مولکولی
بیوشیمی
زیست دریا

رشته زیست شناسی دریا رشته‌ای جدید و نوظهور در ایران محسوب می شود. حوزه‌های مطالعه رشته زیست شناسی دریا شامل ویژگی‌های زیست شناسی محیط دریاها و اقیانوس ها، خصوصیات جانداران دریایی، روابط و تعامل موجودات دریایی با یکدیگر و روابط آن‌ها با محیط اطراف می شود. رشته زیست شناسی دریا دارای چهار گرایش است که عبارتند از؛

گرایش جانوران دریا
گرایش آلودگی دریا
گرایش بوم شناسی دریا
گرایش گیاهان دریا

زیست‌شناسان گرایش‌های مختلف در چه زمینه‌هایی پژوهش می‌کنند؟ 

زیست شناس جانوری در زمینه‌های زیر به پژوهش و تحقیق می‌پردازد. موضوعات بسیار گسترده و به روزی در زیست شناسی جانوری وجود دارد که ما تنها به بیان چند موضوع و حوزه‌ی اصلی اکتفا می‌کنیم. 

·مطالعه سیستم‌های نوروترانسمیتری و مسیرهای سیگنالینگ نواحی مختلف مغز در فرآیند‌های یادگیری و حافظه، استرس و اضطراب، پاداش و اعتیاد در مدل‌های جانوری

بررسی نقش مسیرهای سیگنالینگ در تمایز سلول‌های بنیادی در محیط‌های دوبعدی و سه بعدی، بروز و پیشگیری سرطان تخمدان
تبارزایی و حفاظت ذخایر ژنتیکی گونه‌های جانوری ایران
اکوسیستم‌های آبی ایران: تنوع زیستی و تاثیر تغییرات اقلیمی
تکثیر و پرورش زالو و استفاده از آن در طب سنتی
 حشره شناسی: رده بندی و فیزیولوژی
زیست شناسی خرچنگ‌های ایران
سلول‌های سرطانی: دارورسانی و مسیرهای پیام رسانی سلولی
سلول‌های بنیادی: از علوم پایه به کاربردی
زیست شناسی سلولی و مولکولی تولیدمثل در آبزیان: از علوم پایه به سلامت تولید مثل
 

زیست شناسان عمومی در زمینه‌های کلی‌تری تحقیق و پژوهش می‌کنند و پلی بین گرایش‌های مختلف می‌سازند. در واقع نقش ارتباط دهنده را ایفا می‌کنند.

مطالعه موجودات زنده مانند گیاهان و حیوانات و یافتن ارتباط آن‌ها با محیط زیست و هم چنین تأثیر آن‌ها بر انسان
انجام پژوهش‌های تحقیقاتی و توسعه راه حل‌های جدید برای بهبود محیط زیست طبیعی
بررسی نمونه‌های گونه‌های مختلف گیاهی و حیوانی، در شرایط آزمایشگاهی
مطالعه بیماری‌ها و کنترل بیماری در زندگی جانوری و گیاهی
 

زیست شناسان گیاهی بر حوزه‌ی گیاه تمرکز دارند و پژوهش‌های خود را در این زمینه انجام می‌دهند. این گرایش ارتباط نزدیکی با طب سنتی نیز پیدا می‌کند.

شناسایی، رده بندی و تبارزایی گونه‌های گیاهی ایران و جهان
کشت سلول و بافت گیاهی
فیزیولوژی فتوسنتز
فیزیولوژی اثر متقابل عوامل محیطی و رشد و نمو گیاه
حفاظت ذخایر ژنتیکی گونه‌های گیاهی ایران
ژنتیک و بیوتکنولوژی گیاهی
بوم شناسی گیاهی
کشت و تکثیر گیاهان زینتی و دارویی
 

زیست شناسان سلولی مولکولی با کوچکترین جزء موجود زنده سر و کار دارند و پژوهش‌هایشان متمرکز بر سلول و مولکول و عملکرد آن‌ها است. زمینه‌های پژوهشی و تحقیقاتی این رشته بسیار به روز است و بحث جوامع علمی در سراسر جهان است. 

مطالعه و بررسی دیابت و زیست مولکولی
مطالعه و بررسی ژنتیک و بیماری‌های ژنتیکی انسان
مطالعه و بررسی اپـی ژنتیـــک و بیماری‌های خودایمنی
مطالعه و بررسی سرطان و زیست مولکولی
مطالعه و بررسی بیوفیزیک
مطالعه و بررسی بیوتکنـولوژی پروتئیـــن و آنزیم
مطالعه و بررسی سلول‌های بنیادی
مطالعه و بررسی بیوشیمـــی کرومـاتیـــن و سرطان
انجام آزمایشات در حوزه زیست شناسی سلولی مولکولی

متخصصین حوزه زیست شناسی دریا، درگیر پژوهش‌هایی با محوریت اکوسیستم آبی و دریایی می‌شوند. اگرچه این گرایش در ایران هنوز به خوبی شناخته نشده است اما باتوجه به نگرانی‌ها برای آلودگی‌های آبی و حیات موجودات آبزی، نیاز بالایی به این گرایش وجود دارد. 

• شناسایی موجودات آبزی.
• شناسایی آلودگی‌های زیستی و غیرزیستی.
• بررسی ارتباط بیولوژیک موجودات اکوسیستم‌های دریایی.
• تکثیر و پرورش موجودات آبزی.
• کاربردهای گوناگون آبزیان و نقش آن‌ها در زندگی انسان.
• بررسی خصوصیات اکولوژیک اکوسیستم‌های آبی.
• حفاظت و چگونگی بهره برداری از آبزیان.
• شناسایی مواد بیو اکتیو موجود در منابع زنده آبزی و روش‌های کاربردی آن ها

بازار کار رشته زیست شناسی

هر کدام از گرایش‌هایی که برای زیست شناسی مطرح شد، بازار کار منحصر به فرد خود را دارند. اگر چه ممکن است در بعضی موارد همپوشانی بین گرایش‌ها ایجاد شود.

هر ساله افراد زیادی از رشته زیست شناسی فارغ التحصیل می‌شوند. همین موضوع بازار کار رشته زیست شناسی را متزلزل کرده است. نکته‌ی مثبت در این رشته این است که اگر فرد تسلط بالایی به مباحث پایه و تئوری دوران کارشناسی داشته باشد و مهارت‌های لازم به عنوان یک دانشجوی کارشناسی را کسب کرده باشد، تخصصش وجه تمایزش شده و جذب بازار کار می‌شود. تلاش، خلاقیت و مهارت شما برای موقعیت‌های شغلی مختلف، چه دولتی و چه خصوصی، مناسب نشان می‌دهد.

زیست شناسان گیاهی می‌توانند در مراکز کشاورزی به عنوان پژوهشگر فعالیت داشته باشند. صنایع تولیدی کشت و تکثیر گیاهان زینتی، دارویی و کشاوری نیز به زیست شناسان گیاهی نیاز دارند.

زیست شناسان جانوری می‌توانند به عنوان دبیر زیست شناسی در مدارس مشغول به تدریس شوند. همچنین می توانند در سازمان حفاظت از محیط زیست، شیلات ایران، موزه‌های ملی تاریخ طبیعی یا به عنوان تکنسین آزمایشگاه مشغول به کار شوند. 

فارغ التحصیلان زیست شناسی دریا می‌توانند در مراکز پرورش ماهی و آبزیان و شیلات مشغول به کار شوند. همچنین آن‌ها می توانند در مراکز تحقیقاتی ارزش مواد غذایی دریایی یا تحقیق و نگهداری از آبزیان در حال انقراض مشغول شوند.

بازار کار گرایش زیست شناسی سلولی مولکولی نسبت به بازار کار زیست شناسی گیاهی  یا زیست شناسی جانوری و..سایر گرایش ها آینده شغلی بهتری دارد. فارغ التحصیلان رشته زیست شناسی سلولی مولکولی می‌توانند در مراکز تحقیقاتی مثل مرکز تحقیقات ژنتیک، انستیتو پاستور، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک، شرکت‌های خصوصی در زمینه ساخت مواد اولیه آزمایشگاه‌های علوم سلولی مولکولی، موسسه استاندارد، آزمایشگاه‌های کارخانه‌های تهیه مواد بهداشتی، صنایع غذایی و دارویی، ساخت واکسن‌ها و اسیدها مشغول به کار شوند.