یکبار به خاطرات دوران مدرسه خود بیندیشید و ببینید کدام معلم‌ها در ذهنتان ماندگار و جاودانه شده‌اند؟ با اندکی تفکر درمی‌یابید که معلم‌هایی که فن بیان خوبی داشتند و می‌توانستند خوب و رسا سخن بگویند، جایگاه ویژه و تحسین‌برانگیزی در ذهنتان دارند؛ بنابراین یادگیری فن بیان در تدریس، لازمه تأثیرگذاری بر مخاطبان (دانش‌آموزان، دانشجویان و اقشار مختلف جامعه) و موفقیت در حوزه آموزش است.
یکی از علایق و خواسته‌های اساتید و آموزگاران این است که بتوانند فن بیان خوب را یاد بگیرند، نگاه‌ها را به خود جلب کنند، زندگی آدم‌ها را بهبود ببخشند و در زمینه کاری خود به موفقیت برسند. در این مقاله تصمیم داریم در مورد تکنیک های فن بیان در تدریس حرف بزنیم و مزایای برخورداری از این مهارت را توضیح دهیم. در صورتی که شما هم مایل به آشنایی با مباحث مربوط به فن بیان هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه شوید.
فن بیان خوب چیست؟ تعریفی ساده از فن بیان و فن بیان خوب!
فن بیان، مجموعه و کلکسیونی از مهارت‌ها و توانایی‌هاست که به ما کمک می‌کند پیام خود را به صورت روشن، رسا، مختصر، جذاب و گیرا به مخاطبان خود منتقل کنیم. فن بیان، فقط مهارت سخن گفتن نیست؛ بلکه مهارت‌هایی مثل زبان بدن، لحن صدا، وضوح کلام، انتخاب واژگان مناسب، اعتماد به نفس، توانایی سخن گفتن در جمع، گوش دادن، همدلی و انعطاف‌پذیری را در برمی‌گیرد.
وقتی همه اجزا، عناصر و مهارت‌های فن بیان را یاد بگیریم و نکات و آموزه‌های لازم را در هنگام ارتباط با دیگران، به‌درستی رعایت کنیم، می‌توان گفت که فن بیان خوبی داریم و اساساً تعریف فن بیان خوب همین است! کسی که فن بیان خوبی دارد، نکات زیر را در روابط خود به‌خوبی رعایت می‌کند:
- او می‌داند که چگونه باید توجه مخاطبش یا مخاطبانش را به خود جلب و پس از جلب توجه بکوشد توجه آن‌ها را حفظ کند.
- شخصی که فن بیان خوبی دارد، می‌تواند دیدگاه‌ها و ایده‌هایش را به شکلی شفاف، منسجم و سازمان‌یافته بیان کند.
- چنین شخصی در هنگام انتقال منظور و مفهوم مورد نظرش، واژه‌ها را گلچین می‌کند و لحنی مناسب و درخور برمی‌گزیند. به عنوان مثال لحن بیان معلم باید متناسب با موضوعی باشد که می‌خواهد به دانش‌آموزان بیاموزد.
- فردی که فن بیانش خوب است، می‌داند که چگونه باید از زبان بدن خود به صورت موثر استفاده کند و بر دیگران تأثیر بگذارد. او با حرکات دست، حالات چهره و ژست‌هایش پیام خود را به مخاطب منتقل می‌کند و از تماس چشمی هم حداکثر بهره را میبرد.
- فن بیان خوب با اعتماد به نفس، رابطه تنگاتنگ دارد. به همین دلیل فردی که می‌خواهد فن بیانش خوب به نظر برسد، باید اعتماد به نفس خوبی در هنگام برقراری ارتباط داشته باشد.
- انعطاف‌پذیری، یکی از فاکتورهای خوب و مهم در فن بیان خوب است. انسانی که فن بیانش خوب است، می‌تواند فوراً لحن، زبان بدن و واژگان برگزیده خودش را به فراخور شرایط تغییر دهد. همچنین اگر در حین یکی از سخن‌رانی‌هایش اشتباهی بکند، از این اشتباه درس می‌گیرد و می‌کوشد آن را در سخنرانی‌های بعدی‌اش تکرار نکند.
جایگاه فن بیان در مدرسه، زندگی و کسب و کار
فن بیان، مهارتی است که همه جا به کار آدم می‌آید؛ از خانه تا مدرسه و از دانشگاه تا کسب و کار، می‌توان از این مهارت، بهره بسیار برد. به عنوان مثال جایگاه فن بیان در روانشناسی را در نظر بگیرید. اگر یک فن بیان یک روان‌شناس خوب باشد و بلد باشد که از زبان، به نیکوترین شک ممکن استفاده کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ بی‌گمان، تأثیر بهتری روی مراجعانش می‌گذارد و ظرف مدت چند سال، با صفی طولانی از مراجعان روبرو می‌شود که باید کمکشان کند.
تاثیر فن بیان در زندگی نیز هویدا و انکارناپذیر است. آقا یا بانویی که فن بیانش خوب است، در گفتگو با همسر و فرزندانش، تأثیری نیک بر آن‌ها می‌گذارد و امکان آرامش و رشد مادی و معنوی اعضای خانواده‌اش را فراهم می‌کند. اصلاً اگر به خانواده‌هایی که اعضای آن‌ها فن بیان خوبی دارند، توجه کنید، به‌خوبی به آرامش، شکوفایی، انسجام و یکپارچگی که در آن خانواده موج می‌زند، پی می‌برید.
یکی دیگر از فضاهایی که فن بیان خوب در آن‌ها بسیار مهم و کاربردی است، فضای مدرسه است. معلمانی که فن بیان خوبی دارند، بیشترین تأثیر را روی دانش‌آموزان می‌گذارند و چه بسا، زندگی چندین دانش‌آموز را به‌کلی دگرگون کند. اهمیت فن بیان برای معلمان به قدری زیاد است که تاکنون کتاب‌های بسیاری در این عرصه نوشته شده است. یکی از این کتاب‌ها، کتاب فن بیان برای معلمان است که جمعی از نویسندگان باتجربه، آن را نوشته‌اند و انتشارات آوای نور هم آن را روانه بازار کرده است.
هدف از یادگیری فن بیان چیست؟ فن بیان در تدریس به چه کار می‌آید؟
یادگیری مهارت فن بیان، مزایا و محاسن گوناگونی دارد و در حوزه‌های مختلفی از جمله آموزش و تدریس به کار می‌آید. افرادی که شیفته یادگیری این مهارت هستند، اهداف گوناگونی را در ذهن خود دارند و دلایل مختلفی را برای شور و شوق خود مطرح می‌کنند.
در ادامه چند مورد از این دلایل و اهداف را بیان می‌کنیم و خواهیم گفت که فن بیان در تدریس، به چه کار می‌آید.
۱. فن بیان بهتر؛ یعنی اندیشیدن بهتر و افکار ارزنده‌تر
وقتی مهارت فن بیان را می‌آموزیم، در واقع دایره واژگان ذهن خود را گسترش می‌دهیم و از این راه می‌توانیم افکار و اندیشه‌های والاتر را در ذهن خود بپروریم و از طریق این افکار و اندیشه‌های بهتر، به انسان نیک‌تری تبدیل شویم. در واقع یکی از اهداف یادگیری فن بیان، تبدیل شدن به انسان بهتر است.
این موضوع برای همه افراد اهمیت دارد؛ ولی معلمان، ستون‌های جامعه‌اند و رسالت خطیری بر دوش دارند؛ پس باید فن بیان خود را بهتر کنند تا بتوانند انسان بهتری شوند و فرزندان جامعه را هم در مسیر درست و خردمندانه قرار دهند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش زبان بدن و فن بیان برای بهتر سخن گفتن
۲. فن بیان بهتر؛ یعنی تأثیرگذاری بیشتر روی آدم‌ها و هدایت آن‌ها در مسیری مشخص
کسانی که فن بیان خوبی دارند، می‌توانند تأثیرگذاری قابل توجهی روی افراد مختلف داشته باشند. گاهی مواقع تشویق خوب یک معلم باعث می‌شود که یک دانش‌آموز به استعداد خودش در زمینه‌ای خاص پی ببرد و تا پایان عمر، آن حوزه را دنبال کند. خود من (نویسنده این مقاله) به این دلیل، نویسنده شدم که معلم فارسی اول راهنمایی و معلمان فارسی دبیرستانم، تمام‌قد از من حمایت و تشویق می‌کردند. همین موضوع باعث می‌شود فن بیان در تدریس، اهمیت فوق‌العاده‌ای داشته باشد.
۳. پیشرفت شغلی و دستیابی به اهداف در حوزه زندگی و کار
هدف دیگری که افراد برای یادگیری فن بیان مد نظر قرار می‌دهند، پیشرفت شغلی و دستیابی به اهدافی است که در زمینه کار و زندگی خود دارند. این موضوع برای معلمان هم صادق است. معلمانی که فن بیان بهتری دارند، معمولاً جذب بهترین مدارس و دانش‌آموزان برتر می‌شوند و می‌توانند به شهرت و درآمد بیشتری برسند. در واقع افراد مختلفی که در زمینه‌های گوناگونی فعالیت می‌کنند، با فن بیان خوب می‌توانند دستاوردهای شگفت‌انگیزی را برای خودشان رقم بزنند.
۴. رفع ابهام‌ها، کاهش سوء تفاهم و پاسخ‌گویی به سوالات افراد به صورت شفاف
برخی از افرادی که در پی یادگیری هنر فن بیان هستند، می‌گویند: «معمولاً با همسر و فرزندان خود به مشکل می‌خوریم؛ چون سوء تفاهم بین‌مان به وجود می‌آید.» برخی از معلمان هم می‌گویند که با دانش‌آموزان خود همین مشکل را دارند و نمی‌توانند پاسخ سوالات دانش‌آموزان را به شیوه‌ای اثرگذار بدهند و ابهام‌ها و اشکالات را رفع کنند.
اگر شما هم با چنین مشکلاتی در زندگی و کار خود دست و پنجه نرم می‌کنید، شاید بد نباشد که یادگیری هنر فن بیان را به برنامه‌های زندگی خود بیفزایید. این مهارت به شما کمک می‌کند که منظورتان را رسا، شفاف و درست بیان کنید و از به وجود آمدن سوء تفاهم‌ها جلوگیری نمایید.
پیشنهاد مطالعه: آموزش فن بیان با مشتری – جادوی فروشنده
۵. آموزش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی به دانش‌آموزان با آموزش فن بیان در مدرسه
بعضی از مدیران و مسئولانی که در مدارس فعالیت می‌کنند، با اهمیت و ارزش فن بیان آشنا هستند و به همین دلیل برای دانش‌آموزان، دوره‌های فن بیان برگزار می‌کنند. وقتی یک دانش‌آموز، هنر فن بیان خوب را بیاموزد، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی‌اش تقویت می‌شود و می‌تواند در کلیه مراحل زندگی خود از این مهارت، نهایت استفاده را ببرد و به اهداف و رویاهایی که برای خود ترسیم و تعیین می‌کند، برسد.
چند مورد از بهترین و کارآمدترین تکنیک های فن بیان در تدریس
در این بخش از مقاله تصمیم داریم در مورد تکنیک های تقویت فن بیان در تدریس صحبت کنیم. این تکنیک‌ها در کمال سادگی، می‌توانند راهگشا باشند و فن بیان شما را دگرگون کنند:
- بکوشید صدایتان مناسب، رسا و واضح باشد: بکوشید رسا و واضح داشته باشید و صدای خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که همه دانش‌آموزان یا دانشجویان، به‌راحتی آن را بشنوند. هر جا نیاز به جلب توجه و تأکید بر موضوعی دارید، لحن و صدای خود را تغییر دهید.
- مکث‌های کوتاه داشته باشید تا مخاطب، درکتان کند: در حین تدریس، مکث‌های کوتاهی داشته باشید تا مخاطب (دانش‌آموز) بتواند در مورد صحبت‌های شما تفکر و تأمل کند و راحت‌تر ادامه درس را درک کند.
- سرعت ادای کلمات را جوری تنظیم کنید که همه کلماتتان را بشنوند: شمرده صحبت کردن را بیاموزید تا دانش‌آموزان، تمامی کلماتتان را راحت بشنوند. برای تمرین تنظیم سرعت ادای کلمات، از «تمرین خودکار» استفاده کنید؛ به این صورت که خودکار را به صورت افقی بین دندان‌های خود بگذارید و بکوشید سه دقیقه از روی متنی بخوانید. این کار را چند بار در روز و هر بار به مدت سه دقیقه انجام دهید.
- از صدای خود مراقبت کنید: با تنفس صحیح، نوشیدن آب به صورت منظم، خواب کافی، فریاد نزدن و استفاده نکردن از دخانیات، از تارهای صوتی خود مراقبت کنید. تارهای صوتی، بهترین ابزارهای فن بیان در تدریس هستند و اهمیت بسیاری دارند.
- با مخاطبان تماس چشمی برقرار کنید و برای انتقال احساسات، حالت مناسبی به چهره خود بدهید: با مخاطبان خود تماس چشمی برقرار کنید و نشان دهید که به آن‌ها توجه می‌کنید. همچنین اگر می‌خواهید احساسات خود را به‌خوبی به دانش‌آموزان منتقل کنید، حالت مناسبی به چهره خود بدهید.
- از حرکت دادن دست‌ها و بدن برای انتقال منظور خود کمک بگیرید: حرکات درست دست‌ها و بدن به شما کمک می‌کند که مطالب و منظور خود را بهتر به مخاطبان منتقل کنید. با این حرکات، دانش‌آموزان هم بهتر در جریان درس قرار می‌گیرند.
- با ابهت، وقار و اعتماد به نفس رفتار کنید: با ابهت و وقار رفتار کنید و اعتماد به نفس داشته باشید تا بتوانید بیشترین توجه را از طرف مقابل خود دریافت کنید.
- حین تدریس، از داستان‌سرایی و مثال‌های ملموس استفاده کنید: برای تأثیرگذاری حداکثری روی دانش‌آموزان و برای اینکه منظور شما را به‌خوبی درک کنند، سعی کنید حین تدریس از مثال‌های ملموس و داستان‌هایی که برایتان رخ داده است، استفاده کنید. این کار از جدی شدن فضای کلاس جلوگیری می‌کند و نمی‌گذارد که دانش‌آموزان، احساس خستگی کنند.
- امکان پرسش و پاسخ و تعامل را فراهم کنید: می‌توانید گاهی تدریس خود را با مطرح کردن پرسشی بیاغازید. سپس از دانش‌آموزان بخواهید که نظر خود را آزادانه در مورد این پرسش بیان کنند. چنین فضاهایی باعث می‌شود که نقش دانش‌آموزان در کلاس، پررنگ‌تر شود.
- تنفس صحیح داشته باشید: تنفس صحیح، شما را آرام و دارای اعتماد به نفس نشان می‌دهد. افرادی که استرس دارند، معمولاً تنفس‌شان، تند و سطحی‌تر از دیگران است. برای تمرین تنفس عمیق، روزی چند بار ، یک دم عمیق بگیرید و سپس 30 تا 60 ثانیه، با گفتن حرف «س» یا «ش»، هوای درون دیافراگم خود را بیرون دهید.
- روی حذف تکیه‌کلام‌ها کار کنید: برای داشتن فن بیان خوب، سعی کنید تکیه‌کلام‌ها (کلماتی مثل در واقع، چیز، حقیقتاً و مثلاً) را از صحبت‌های خود حذف کنید. برای این کار می‌توانید گاهی صدای خود را ضبط و تکیه‌کلام‌های خود را شناسایی کنید.
- با مطالعه، دایره واژگان خود را گسترش دهید و از چاشنی‌های کلامی هم کمک بگیرید: با مطالعه کتاب‌های خوب، می‌توانید دایره واژگان ذهنی خود را به میزان چشمگری گسترش دهید. این کار باعث می‌شود که سخن‌رانی‌ها و تدریس‌های شما جذاب‌تر و پربارتر شود. همچنین سعی کنید چاشنی‌های کلامی مثل شعر، داستان، نقل قول یا ضرب‌المثل را یاد بگیرید تا بتوانید برای شروع درس یا حین تدریس از آن‌ها استفاده کنید و حال و هوای بهتری به کلاس خود بدهید.
- تسلط بر محتوای درس و پرگویی نکردن را از یاد نبرید: اگر می‌خواهید تدریس اثرگذار و ثمربخشی داشته باشید، روی محتوای درس تمرکز کنید و به درک کامل و جامعی از آن برسید. هر چه تسلطتان روی محتوای درس بیشتر باشد، قاعدتاً اعتماد به نفس بیشتری هم خواهید داشت. نکته دیگری که باید حین تدریس رعایت کنید، این است که پرگویی نکنید. به‌اندازه صحبت کنید و تأکید بیش از حد روی مطلبی نداشته باشید. تأکید بیش از حد یا صحبت کردن زیاد، دانش‌آموزان را خسته می‌کند و همین کار از تأثیرگذاری شما می‌کاهد.
آموزش فن بیان از پایه تا پیشرفته با دوره‌های آنلاین و تخصصی مکتب‌خونه
در این مقاله به تعریف فن بیان خوب و دلایل اهمیت آن پرداختیم و چند مورد از تکنیک‌های فن بیان در تدریس را معرفی کردیم. امیدواریم نکات و آموزه‌هایی که در این مقاله بیان کردیم، به شما کمک کند که نخستین گام را برای تقویت فن بیان خود در تدریس و سایر امور زندگی بردارید.
در صورت تمایل به فراگیری مهارت فن بیان، پیشنهاد می‌شود که این مهارت را نزد اساتید باتجربه و کاربلد فرابگیرید. این افراد به دلیل آزمون و خطایی که در مورد کارایی تکنیک‌های خود انجام داده‌اند، می‌توانند اطلاعات کاربردی و به‌روز در زمینه فن بیان را در اختیارتان قرار دهند.
پلتفرم آموزشی مکتب‌خونه، یکی از آموزشگاه‌های معتبر برای فراگیری فن بیان به صورت آنلاین و غیرحضوری است. مکتب‌خونه برای آماده‌سازی دوره‌های آموزشی خود از اساتید باتجربه و توانمند عرصه فن بیان کمک گرفته است. در صورت تمایل به آشنایی با دوره‌های این مجموعه، کافی است به صفحه آموزش فن بیان مراجعه کنید.
علاوه بر تکنیک‌هایی که در این مقاله برای تقویت فن بیان در تدریس بیان کردیم، شما چه تکنیک‌هایی سراغ دارید؟ لطفاً نظرها، پیشنهادها و پرسش‌های خود را در بخش دیدگاه‌ها (زیر همین مقاله) با ما و سایر همراهان مکتب‌خونه به اشتراک بگذارید.
