برای ساخت یک شهر یا یک خانه یا یک محصول نرم‌افزاری، نقشه یا فرآیند یکی از اصلی ترین مستندات است که بسیاری از تصمیمات در کوتاه مدت یا بلند مدت بر اساس آن اتخاذ می‌شوند. برای نمونه، جزئیات و تصمیمات بسیاری در ساخت یک شهر دخیل هستند که با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند؛ از ساختمان‌ها و معماری، مدیریت، حمل و نقل، سلامت، سیستم‌های آموزشی گرفته تا بسیاری موارد دیگر.
در مورد محصولات نرم‌افزاری نیز وضعیت به همین شکل است، چون چرخه ی عمر یک محصول نرم افزاری این توانایی را دارد که از چند ماه تا چند دهه به طول انجامد. بسیاری از امور هستند که ممکن است طی سال‌ها فراموش شوند یا از آن‌ها برداشت نادرست شود.پس این برداشت را میکنیم که نقشه اصلی محصول نقشی کلیدی ایفا میکند.
نقشه محصول
نقشه‌ی راه محصول نمونه‌ای است که چشم‌انداز و جهت‌گیری یک محصول و خدمات مربوط به آن را در طول زمان نشان می دهد و اهداف کوتاه‌مدت و بلند مدت آن کسب و کار را با بهره گیری از راه حل‌های تکنولوژی تعریف میکند. این نقشه ابزاری بسیار قدرتمند برای یک کسب و کار است زیرا دید بهتری از آینده‌ی محصول مورد نظر می‌دهد و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن و ارتقای کیفیت آن را تسهیل میکند.
ویژگی‌های محصول جدید و ایده برای افزایش توانمندی هایش و یا تعمیر و نگهداری آن از جمله مواردی هستند که به کمک نقشه‌ی راه محصول نشان داده می‌شوند و قایل ارزیابی هستند. اما این که چگونه میتوان نقشه‌ی راهی تهیه کرد که برای همه‌ی اعضای گروه قابل فهم باشد و اهداف را به خوبی و با زبانی ساده تر نشان دهد،یکی از موضوعاتی است که در تهیه ی نقشه ی محصول بسیار دارای اهمیت است.(که البته در ادامه به بررسی بیشتر راه‌هایی خواهیم پرداخت که به ساخت بهتر نقشه‌ی راه محصول کمک می‌کنند.)
نقشه اصلی محصول ابزاری قدرتمند است که میتواند به عنوان مدرکی کاربردی و کلیدی که به عنوان مرجع برای مدیران آن محصول، مهندسین نرم‌افزار، توسعه دهندگان کسب و کارها و کسب و کار مربوط به آن محصول، فروشندگان و بازاریابان محصول، بخش پشتیبانی و دیگر تیم‌ها یا دپارتمان‌هایی که به عملکردهای مرتبط با محصول در سراسر چرخه ی عرضه ی محصول در ارتباط می‌باشند استفاده شود. در این میان اتفاقات زیادی میتواند در چرخه عمر یک محصول رخ دهد.
از مهمترین اتفاقاتی که در چرخه ی عمر یک محصول ممکن است رخ دهد.
- مدیران آن گروه یا شرکت مرتبط با محصول تغییر کنند.
- ممکن است سهام شرکت‌ها فروخته شوند.
- ممکن است روش کسب و کار تغییر کند.
- گاهی لازم است نرم‌افزار نیاز به تغییر داشته باشد تا بتواند با مدل‌های کسب و کار جدیدتر و… را سازگار تر باشد.
- تغییر در جایگاه مدیران میانی در بین دپارتمان‌های شرکت ها و …
بسیاری از داده‌هایی که داریم اگر مستندسازی نشوند، به سادگی می‌توانند به صورت بالقوه از دستمان بروند. همانگونه که از نام آن پیداست ، نقشه محصول یک نقشه اصلی است که همواره به آن رجوع میشود و در ضمن در طی چرخه حیات محصول به روز رسانی میشود.
یک نقشه اصلی محصول باید شامل چه چیزهایی باشد؟
نقشه اصلی محصول به طور ایده‌آل نقشه ایست که باید همه ی جنبه‌های کلیدی یک محصول را دارا باشد، مانند موارد تجاری،استاندارد های بین المللی، راهبردهای محصول، نقشه‌ها و انواع راهبردهای بازاریابی، تمامی اطلاعات فنی محصول مثل طرح و برنامه ریزی و فرایند سازی فنی نرم‌افزار ، چرخه عمر محصول (یعنی این که چه زمانی برای پایان دادن به تولید یک محصول یا بخشی از ان در نظر گرفته شود) و دیگر موراد کلیدی است. همچنین علاوه بر موارد بالا نقشه اصلی محصول باید حداقل شامل مستندات زیر باشد:
- موارد تجاری
- برنامه بازاریابی دقیق
- اطلاعات رقابتی مناسب
- امور مالی محصول
- برنامه‌های حمایت عملکردی در طول چرخه ی عمر محصول
- فرایند‌های اصلی معماری و برنامه ریزی نرم‌افزار
- ارتباط به مستندات اصلی
چه کسی میتواند نقشه اصلی محصول را در اختیار داشته باشد و استفاده‌های آن چیست؟
مدیر محصول کسی است که معمولاً نقشه محصول در اختیارش است واین نقشه به عنوان تنها منبع کلیدی برای دیگر دست اندر کاران محصول قابل دسترسی است. نقشه محصول کمک میکند در طی چرخه حیات محصول بهترین تصمیم‌گیری ها برای محصول مورد نظر اتخاذ شود و همچنین یک منبع آموزش کامل و جامع برای اعضای جدیدتر آن گروه است. نقشه محصول مرجعی بسیار کامل است که به عنوان منبع حقیقت برای گروه‌های بازاریابی و فروش عمل میکند و در موارد مختلف بسیار یاری دهنده است. همچنین به عملکردهای پشتیبانی کمک میکند تا تصویری شفاف از ارزش مرکزی و اصلی محصول داشته باشند و درنتیجه به ایجاد مکالماتی با معنی و قانع کننده بین مشتریان و گروه‌های تولید محصول کمک میکند.
نقشه محصول را چه کسی یا کسانی آماده میکند؟
این موضوع بسیار متغییر بوده، اما به طور کلی، سه گروه از افراد این صلاحیت را دارند که نقشه اصلی محصول را آماده می‌کنند.
- صاحبان محصول مورد نظر
- طراحان محصول مورد نظر
- مدیران محصول مورد نظر
اینک نکته مهم آن است که کدامیک از افراد این کار را در ابتدای پروژه انجام می‌دهند! به طور کلی و معمولا اولین افرادی که بر روی یک محصول کار می‌کنند یا ایده های اولیه نسبت به محصول مورد نظر را اجرا می‌کنند، نقشه محصول را نیز آماده می‌کنند. توجه داشته باشید که نقشه محصول یا نقشه اصلی محصول با نقشه راه محصول دارای تفاوت های بسیاری است، می توان گفت نقشه اصلی محصول به صورت کلی از ابتدای راه اندازی و تولید محصول آماده می شود و در ادامه مسیر به نقشه راه محصول تبدیل خواهد شد.
حال این سؤال پیش می آید که تفاوت نقشه اصلی محصول و نقشه راه محصول در چیست ؟
همانطور که در بالا توضیح دادیم، نقشه اصلی یک محصول در ابتدای فعالیت های مربوط به آن و بر اساس تصمیم‌ها یا موارد بررسی شده آن طراحی و اجرا میشود و به بیانی فرایند تولید یک محصول را در بخش فنی و ایجاد بازار فروش بهتر را در بخش غیر فنی آن محصول ایجاد میکند. اما نقشه راه محصول در مرحله ی پس از تولید یک محصول و در فازی که توسعه محصول جریان دارد،مورد استفاده قرار خواهد گرفت و در اصل بر اساس آمار‌های به دست آمده از بازار در مورد فروش،کیفیت و بخش مشتریان طراحی میشود که این بخش به صورت مستقیم توسط مدیر محصول، طراحی، اجرا و مدیریت میشود.
روش هایی برای ساخت نقشه ی محصول بهتر
۱- پیدا کردن بهترین ابزار برای ساخت نقشه‌ی راه محصول
اولین قدم برای ساخت نقشه‌ی راه محصول، پیدا کردن مناسب‌ترین ابزار در دسترس،با کیفیت و به صرفه است. نقشه‌ی راه محصول باید تا حد امکان ساده، قابل فهم و با نظم باشد تا نتیجه خوبی بدهد. به‌عنوان مثال با استفاده از پاپوینت و فایل‌های اکسل امکان تهیه ی نقشه‌ی راه محصول وجود دارد اما اگر می‌خواهید کارتان بدون نقص و کاملا شفاف باشد بهتر است از ابزارهای حرفه‌ای و به روز استفاده کنید.
نرم‌افزارهای نقشه‌ی راه مانند Aha! ،ProductPlan و Roadmunk ابزارهای بسیار حرفه‌ای در این زمینه هستند که امکان ساخت نقشه‌های محصول جذاب برای تیم‌های مختلف را فراهم می‌کنند. همچنین با استفاده از این ابزارها و نرم افزار ها میتوان نقشه‌ی مسیر انفرادی برای هر یک از اعضای گروه تولید درست کرد و سپس برای رسیدن به یک چشم‌انداز و هدف کامل همه‌ی آن‌ها را با یکدیگر همسان سازی کرد. در آخر بعد از انتخاب بهترین ابزار میتوان ساخت نقشه‌ی راه را آغاز کرد.
۲- ساختن نقشه‌ی راه محصول بر اساس اهداف گروه و جامعه
هنگام ساخت نقشه‌ی راه محصول نباید تنها به ویژگی‌های منحصر به فرد و تاریخ اضافه شدنشان توجه شود بلکه اهداف استراتژیکی کسب‌وکار نیز یکی از مهمترین موارد است که باید در نظر گرفته شود. تعریف اهداف کمک میکند تا نقشه‌ی راه بسیار دقیق و سازمان یافته و کارآمد شود. تمرکز کردن روی چنین نقشه‌ای کار را برای کسب‌وکارها راحت‌تر کرده و دنبال کردن مراحل آن ساده‌تر اس،همچنین به دلیل نظمی که دارند در زمان هم بسیار صرفه جویی میشود.
اهداف استراتژیک محصول مورد نطر را مشخص کنید مثل مانند مشکلات کلیدی، راه حل‌ها و سایر مأموریت‌های شرکت،افزایش تعداد مشتریان، افزایش فروش محصول، کاهش نرخ ریزش مشتری ،پشتیبانی بی نقص نمونه‌هایی از اهداف استراتژیک یک محصول هستند.پس بهتر است بعد از مشخص شدن اهداف اصلی، با حفظ سادگی این موارد را نیز برای درخشش بیشتر محصول به نقشه‌ی راه محصول اضافه کنید. نقشه‌ی راه را با جزئیات بیش از اندازه و ناکارآمد شلوغ نکنید هر اندازه که نقشه‌ی راه محصولی ساده‌تر و واضح‌تر باشد تأثیر بهتری روی رشد کسب‌وکار آن محصول می‌گذارد.
۳- درخواست ها و ایده های مشتریان را در نظر بگیرید
برای گرفتن بهترین نتیجه در طول ساختن نقشه‌ی راه محصول علاوه بر در نظر گرفتن اعضای تیم و سهامداران اصلی شرکت ،باید نظرات و حتی ایرادات مشتریان را نیز لحاظ کرد. ساختن نقشه‌ای که نیازهای مشتری و بازخورد او را لحاظ کرده باشد برای رشد بیشتر کسب‌وکار و جلب اعتماد مشتریان بسیار مهم است.
اگر مشتری‌ها از کیفیت محصول یا خدمات مشتریان راضی نباشند ریسک شکست عرضه ی محصول افزایش پیدا میکند. بنابراین با داشتن بخش پشتیبانی قوی میتوان با مشتری‌ها صحبت کرده و به بازخوردهایشان گوش دهید و ایده‌ها و انتظارهایی که دارند را در نظر گرفته و در ارائه ی نقشه‌ی مشتری لحاظ کنید.
۴- نقشه‌ی راه را با مخاطبان خود به اشتراک بگذارید
مردم کنجکاوند بدانند چه ویژگی‌هایی در آینده به محصول مورد استفاده شان اضافه خواهد شد. بنابراین یکی از بهترین اقدامات این است که نقشه را با تمام اعضای تیم، سهامداران و حتی مشتری‌هایتان به اشتراک بگذارید. اشتراک‌گذاری نقشه‌ی راه ،ارتباطات و شفافیت میان اعضای کسب‌وکار و مشتری را بالا می‌برو حس اعتماد و رضایت قابل توجهی را به مشتری القا میکند.
چشم‌انداز نقشه‌ی راه قابل تغییر است پس بهتر است با توجه به شخصیت هر فرد تغییر داده شود و سپس با او به اشتراک گذاشته شود. برای مثال اگر می‌خواهید نقشه‌ی راه را با مشتریتان به اشتراک بگذارید بهتر است تاریخ را در آن لحاظ نکنید تا اگر بنا به هر دلیلی محصول در تاریخ مورد نظر آماده نشد باعث نا امیدی،نارضایتی و بی اعتمادی مشتری نشود.
۵- بررسی و تنظیم
نقشه‌ی راه محصول سندی نیست که فقط یک بار ساخته شده و یکبار مورد استفاده قرار بگیرد و بعد کنار گذاشته شود. نقشه‌ی راه باید به طور پیوسته و منظم بازبینی شود،به روز رسانی شود و در صورت نیاز تغییراتی روی آن اعمال شود مخصوصا اگر کسب‌وکار مورد نظر در صنعت چابک در فعالیت باشد. در صورتی که شرکت خود را به تازگی راه‌اندازی کرده‌اید لازم است ماهیانه نقشه‌ی راه محصولتان را مورد بازبینی مجدد و دقیق قرار دهید. اما اگر مدت زمان زیادی از ارائه‌ی آن گذشته مرور و بازبینی سه ماهه یکبار کافی است. البته این نکته را نیز باید در نظر بگیرید که آیا بازار ثابت است یا به طور پیوسته تغییر میکند؟ اگر بازاری که در آن فعال هستید دائما در حال تغییر است شما نیز باید دائما به فکر تغییر نقشه‌ی راه خود باشید.
نقشه‌ی راه محصول قسمت مهمی از داستان رشد شرکت است و باید با دقت و حساسیت ساخته شود. در این راه باید واقع‌بین باشید و با تمرکز روی چشم‌انداز نهایی محصول و راه رسیدن به بهترین نتیجه ،برای ساخت نقشه‌ی راه زمان بگذارید.
