ضریب بتا در معاملات بازار بورس چیست؟

 هر یک از بازارهای مالی در تمامی جهان دارای ریسک و بازده قابل حدسی هستند و این ریسک و بازدهی می‌تواند بر اساس شرایط متفاوت باشد.

نکته اصلی توامان بودن ریسک و بازدهی در بازار سرمایه است. ریسک و بازدهی در بازار بورس هر یک قسمتی از پروسه سرمایه‌گذاری هستند اما هدف اصلی فعالان این بازار ایجاد تعادل و توازن در این دو شاخص است.

در صورتی که شما به عنوان سرمایه‌گذار توانایی ایجاد تعادل بین ریسک و بازده را داشته باشید، می‌توانید در بازار سرمایه موفقیت‌های مهمی به دست آورید.

ضریب بتا در معاملات بازار بورس چیست؟

این ضریب در معاملات به صورت کلی ریسک و بازده یک سهم یا سبدی از چندین سهم را در شرایط کلی بازار سرمایه مشخص می‌نماید. از این جهت محاسبه صحیح این ضریب و استفاده از آن در معاملات اهمیت بسیار بالایی دارد. محاسبه ضریب بتا در انجام معاملات می‌تواند به سرمایه‌گذار در تشخیص تاثیر تغییرات بازار سرمایه بر یک سهم یاری‌رسان باشد.

در صورتی که قصد تعریف ساده‌تری از آن داشته باشیم به صورت کلی می‌توان گفت ضریب بتا مشخص کننده میزان ریسکی است که فرد در سرمایه‌گذاری خود نسبت به تمامی بازار متحمل می‌شود. اما همانطور که گفته شد ضریب بتا مجموعه‌ای از ریسک و بازدهی است و پیش از بررسی روش محاسبه آن باید ابتدا ریسک و بازدهی را بررسی نمائیم.

 

 

 

ریسک در بازار سرمایه چیست و بر چه اساس است؟

در حالت کلی اگر قصد تعریفی ساده و مشخص از ریسک را داشته باشیم می‌توان گفت هرچه بازدهی سرمایه‌گذاری روی یک یا چند سهم متغییر باشد این سهم دارای ریسک بالاتری است. ریسک سرمایه‌گذاری را اغلب به دو دسته تقسیم‌بندی می‌کنند. ریسک سیستماتیک (غیرقابل اجتناب) و ریسک غیر سیستماتیک (قابل اجتناب)؛ که در ادامه به صورت کامل هر یک را بررسی می‌کنیم.

ریسک غیر سیستماتیک چیست؟

ریسک غیرسیستمانیک و یا به عبارتی دیگر ریسک مشخص یکی از انواع ریسک‌های سرمایه‌گذاری است و از شرایط درونی شرکتی که در سهام آن سرمایه‌گذاری می‌کنید ناشی می‌شود.

به عنوان مثال در صورتی که شما سهام شرکت ایران‌خودرو را خریداری نموده‌اید و کارکنان این شرکت به هر دلیلی ۳ روز دست از کار کشیده و اعتصاب می‌کنند، شما به عنوان سهام‌دار این مجموعه در شرایط ریسک غیر سیستماتیک هستید و این ریسک غیر سیستماتیک به هر صورت بر سهام شرکت تاثیر می‌گذارد.

در خصوص ریسک غیر سیستماتیک نکته‌ای مهم وجود دارد. شما به عنوان سرمایه‌گذار می‌توانید با ایجاد تنوع بیشتر در سبد سرمایه‌گذاری خود ریسک غیر سیستماتیک را به حداقل برسانید و به نوعی از آن اجتناب نمائید.

 

 

ریسک سیستماتیک (غیرقابل اجتناب) چیست؟

ریسک سیستماتیک و یا به عبارتی دیگر ریسک غیرقابل اجتناب مربوط به کل بازار است. به این ریسک در زبان فعالان بازار، ریسک بازار و یا ریسک غیرقابل حذف نیز می‌گویند. این نوع از ریسک بر کلیت بازار اثرگذار است. این ریسک تقریبا همیشه غیرقابل اجتناب است و می‌توان گفت غیرقابل پیش بینی نیز هست. از آنجایی که این ریسک مربوط به کلیت سرمایه‌گذاری در بازار است نمی‌توان به روش ریسک غیر سیستماتیک آن را مرتفع کرد.

ایجاد ریسک سیستماتیک دلایل مختلفی دارد که از آن‌ها می‌توان به تغییر وضعیت کشور، تغییرات اقتصادی، تغییرات سیاسی و… اشاره کرد. با توجه به اهمیت بالای ریسک سیستماتیک در سرمایه‌گذاری و نبود راهی مشخص و واضح برای جلوگیری از این ریسک، شاخصی برای اندازه‌گیری آن معرفی شد که به ضریب بتا شهرت دارد.

ضریب بتا را به چه دلیل محاسبه می‌کنند؟

در صورتی که از خود بپرسید چرا باید این ضریب را محاسبه کرد؟ در پاسخ می‌توان گفت ضریب بتا را به جهت اطلاع از ریسک سیستماتیک هر سهم و سرمایه‌گذاری محاسبه می‌کنند. به منظور محاسبه این مشخصه در سرمایه‌گذاری از شاخص قیمت سهام استفاده می‌شود. در ادامه به صورت کامل در خصوص روش محاسبه شاخص بتا صحبت می‌کنیم.

آموزش محاسبه ضریب بتا در معاملات بازارسرمایه

به منظور محاسبه شاخص بتا که به سادگی هم میسر نیست باید راه‌هایی که در ادامه گفته می‌شود را پیمود. عوامل زیر در محاسبه این شاخص تاثیر دارند:

۱٫ بازده مورد انتظار دارایی های سرمایه‎گذار:

این فاکتور میزان بازدهی سهم که از طریق پیش بینی‌ها و تحلیل های موجود، مورد انتظار واقع شده است را نشان می‌دهد. بازدهی مورد انتظار سهام از مجموعه بازده ناشی از افزایش سرمایه شرکت، افزایش قیمت سهام و… به دست می‌آید.

 

 

۲٫ بازدهی بدون ریسک سرمایه

این فاکتور مشخص کننده کمترین میزان بازدهی مورد انتظار سرمایه‌گذار بدون پذیرفتن و متحمل شدن هیچگونه ریسکی است. در حالت کلی این بازدهی همان نرخ بازدهی سود بانکی است.

 

 

۳٫ بازدهی بازار

اما در خصوص مورد سوم، در بازار سرمایه ایران اصولا شاخص کل بورس و اوراق بهادار در محاسبه ضریب بتا هر سهم، بازدهی بازار در نظر گرفته می‌شود.

در نهایت فرمول محاسبه ضریب بتا به این صورت است:

• قدم اول: بازده بدون ریسک از بازده مورد انتظار دارایی کسر می‌شود.
• قدم دوم: بازده بدون ریسک از بازده بازار کسر می‌شود.
• قدم نهایی: نتیجه به دست آمده در قدم اول بر نتیجه به دست آمده در قدم دوم تقسیم می‌گردد.

به عبارتی دیگر در صورتی که بخواهیم فرمول را به صورت عینی مشاهده کنیم این فرمول به صورت زیر خواهد بود که در ادامه مثالی را نیز بررسی می‌کنیم:

بازدهی بدون ریسک – بازده بازار / بازده بدون ریسک – بازدهی مورد انتظار دارایی

مثالی از محاسبه شاخص بتا در معاملات یک سهم

فرض کنید که قصد محاسبه شاخص بتا برای سهام شرکت ایران‌خودرو را دارید. برای محاسبه بازدهی بدون ریسک، نرخ سود بانکی را در نظر می‌گیریم.

 

 

با در نظر گرفتن نرخ سود ۲۰ درصد بانکی برای بازدهی بدون ریسک، بازدهی مورد انتظار سهام ایران‌خودرو براساس اطلاعات دریافت شده در خصوص این سهم ۵۰ درصد در نظر گرفته می‌شود و در نهایت بازدهی مورد انتظار شاخص بورس هم ۴۰ درصد در نظر گرفته شود. در این صورت و براساس روش گفته شده برای محاسبه شاخص بتا می‌توان گفت:

بازدهی بدون ریسک – بازده بازار / بازده بدون ریسک – بازدهی مورد انتظار دارایی

۱٫۵ = (۰٫۲ – ۰٫۴) / (۰٫۲ – ۰٫۵)

در محاسبه فوق ضریب بتا برای مثال گفته شده عدد ۱٫۵ را نشان می‌دهد. اما این عدد به چه معناست و چه کاربرد و نتیجه‌ای دارد؟ در بخش بعدی این عدد را تحلیل می‌کنیم و در نهایت هدف رسیدن به تفسیری واضح و مشخص از شرایط یک سهم است که قصد ورود و فعالیت در آن را داریم.

 

 

 

عدد ضریب بتا چه معنا و مفهومی را در خصوص سهم نشان می‌دهد؟

این عدد در حالت کلی ۵ حالت می‌تواند ایجاد نماید، در ادامه یک به یک حالت های ذکر شده را بررسی می‌نمائیم:

• ضریب بتا سهم بزرگتر از ۱ است

در صورتی که ضریب بتا بیش از ۱ باشد نشان‌دهنده این موضوع است که تغییرات سهم در جهت تغییرات بازار است. ضریب بتا بیش از ۱ یعنی در صورتی که شاخص کل بورس ۱ درصد افت یا رشد نماید، سهم به میزان n برابر ضریب بتا افت یا رشد می‌نماید. در این حالت ریسک سیستماتیک بالاست. در صورتی که ضریب بتا بیش از ۱ باشد، این نوع سهم مناسب بازار صعودی است و به اصطلاح به آن سهام تهاجمی گفته می‌شود.

• ضریب بتا سهم مساوی با ۱ است

در حالتی دیگر اگر ضریب بتا مساوی با ۱ شد تغییرات سهم هم جهت بازار بوده و مقدار ریسک سیستماتیک به اندازه شاخص بورس خواهد بود. در این حالت اگر شاخص بورس یک درصد افت یا رشد داشته باشد، سهم به همان اندازه افت یا رشد می‌نماید. در صورت یکسان شدن ضریب بتا با عدد یک، سهام مناسب روند صعودی بازار است دقیقا مثل حالت قبل.

• ضریب بتا بین صفر و ۱ باشد

در این حالت تغییرات سهم هم جهت بازار است و ریسک سیستماتیک سهم بالا نیست. در این شرایط همانند ضریب بتا بالاتر از یک در صورتی که شاخص یک درصد رشد و یا افت داشته باشد، سهم به اندازه n برابر ضریب بتا خود رشد یا افت می‌نماید. برای مثال بالا در صورتی که ضریب بتا ۰٫۵ باشد در صورت رشد ۱ درصدی شاخص بورس سهام به اندازه ۰٫۵ درصد رشد می‌نماید.

• ضریب بتا سهم مابین ۰ و ۱- باشد

در این شرایط تغییرات سهم خلاف جهت تغییرات بازار است و ریسک سیستماتیک پایین خواهد بود. برای ضریب بتا بین ۰ و -۱ در صورتی که شاخص کل به میزان ۱ درصد دارای ریزش و یا افزایش باشد، سهم به میزان ضریب بتا به صورت برعکس دارای رشد و یا کاهش خواهد بود. برای ضریب بتا کوچکتر از یک، سهام مناسب بازار با روند نزولی است و به آن سهام تدافعی نیز می‌گویند.

• ضریب بتا کوچکتر از -۱ باشد

در صورتی که ضریب بتا عددی کوچکتر از -۱ شود، تغییرات سهم خلاف جهت حرکت بازار بوده و ریسک سیستماتیک افزایش می‌یابد. در این حالت در صورتی که شاخص بورس یک درصد رشد و یا افت داشته باشد، سهم به میزان ضریب بتا افت و یا رشد می‌نماید. به صورت کاملا وارونه.

جمع بندی

در نهایت با توجه به فرمول گفته شده و همچنین تفسیر‌ هایی که از عدد نهایی این فرمول به دست می‌آید، شما می‌توانید شرایط ورود به هر سهم را بررسی نموده و از ریسک سیستماتیک در بازار سرمایه و برای سرمایه خود بکاهید، چرا که در حالت کلی محاسبه ضریب بتا صرفا برای مشخص کردن میزان ریسک سیستماتیک در بازار سهام استفاده می‌شود.