مدیریت زنجیره تامین چیست و چه شکاف هایی دارد؟در این مقاله قصد داریم تا شما را با شکاف‌های تحقیقاتی مدیریت زنجیره تامین آشنا سازیم چراکه حوزه‌ها و صنایع بسیار زیاد و مختلفی هستند که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم از دانش زنجیره تامین در زمینه‌های کاری یا تحقیقاتی خود استفاده می‌کنند. شما می‌توانید در پژوهش‌های آتی خود در حوزه لجستیک و زنجیره تامین از پیشنهادات مطرح شده در این مقاله استفاده کنید.
سرآغاز مدیریت زنجیره تامین
واژه‌ی زنجیره تامین برای اولین بار در سال 1982 توسط دو مشاور سازمانی با نام‌های وبر و الیور مطرح شد. آن‌ها زنجیره تامین را “شبکه‌ای از سازمان‌ها که به سازمان‌هایی بالاتر یا پایین‌تر از خودشان با هدف تولید محصول یا ارائه خدمتی متصل هستند” معرفی کردند. پس از این بسیاری از محققان تلاش کرده‌اند تا حالات مختلفی که سازمان‌ها باید فعالیت‌هایشان را در قالب یک زنجیره تامین یکپارچه سازی و بهینه کنند و در نهایت جریان مواد، اطلاعات و پول را تقویت کنند.طبق بررسی‌های صورت گرفته تا پیش از سال 2015 میلادی نزدیک به 40000 مقاله پژوهشی یا کتاب در زمینه مدیریت زنجیره تامین چاپ شده است.
در حوزه‌های تحقیقاتی مدیریت زنجیره تامین با اینکه در دهه‌های گذشته مقالات و کتب بسیار زیادی منتشر شده‌اند، اما هنوز هم بخش‌هایی را می‌توان یافت که مسکوت مانده و آنچنان که باید و شاید به آن‌ها پرداخته نشده است و همچنین با بیشتر شدن دغدغه‌های زیست محیطی و توسعه کسب و کارهای نوین، زنجیره تامین رنگ و بویی متفاوت با آن‌چه پیش از این می‌شناختیم، پیدا کرده است.
-
امنیت در مدیریت زنجیره تامین
یکی از مباحثی که در مدیریت زنجیره تامین، آنچنان که باید و شاید به آن پرداخته نشده است، بحث امنیت زنجیره‌های تامین است. طبق بررسی‌های صورت گرفته تا پیش از سال 2014 در زمینه‌ی امنیت زنجیره‌های تامین هیچ پژوهشی انجام نشده است.
علی‌الخصوص در رابطه با کالاهای گران قیمت، کالاهای نایاب و محصولات پر خطر، امنیت مدیریت زنجیره تامین اهمیت بسیار بالایی دارد. عدم توجه به امنیت زنجیره‌های تامین در طول تاریخ آثار زیان‌بار و مخربی را بر جای گذاشته است. اتفاقاتی مثل گم شدن بمب‌های اتمی حین انتقال، دزدیده شدن کشتی‌های باری سوخت‌های فسیلی و ناپدید شدن کمک‌های بشردوستانه پس از رخ دادن بلایای طبیعی، همه در این بخش از زنجیره تامین جای می‌گیرند و به دلیل عدم توجه تحقیقاتی به این مورد، امنیت زنجیره تامین را می‌توان به عنوان یک شکاف تحقیقاتی قلمداد کرد.
-
سرمایه‌گذاری در مدیریت زنجیره تامین
دو راهی تولید یا خرید، همیشه پیش پای سازمان‌های بزرگ قرار داشته است. این بازار به مرور زمان و با پویایی بیشتر بازارهای موجود، ارتباط بیشتر جای‌جای جهان، دگرگون شدن شرایط حاکم بر کسب و کارها و اوج گیری صنایع جدید، نیاز به بررسی بیشتر و دقیق‌تری دارد. پس از سال‌ها توجه به مزایای برون‌سپاری کردن کارها، درون‌سپاری کارها دوباره مورد توجه قرار گرفته است. چراکه با انجام کارها در درون سازمان می‌توانید ریسک را به مراتب کاهش داده و اختلالاتی که ممکن است در هنگام مدیریت زنجیره تامین شکل بگیرند را کاهش دهید.
همچنین شما با انجام کارها در درون سازمان می‌توانید در مقابل تغییرات منعطف‌تر باشید و با تغییرات در قانون‌گذاری‌ها راحت‌تر وفق پیدا کنید. اما به هر حال نیاز است تا تحقیقاتی در راستای تصمیماتی همانند تولید یا خرید و برون‌سپاری یا درون‌سپاری صورت پذیرد و نمونه‌های موفق و نمونه‌های ناموفق به صورت بسیار دقیق بررسی شوند و نقاط قوت و ضعفشان مشخص شوند.
-
توسعه پایدار در مدیریت زنجیره تامین
یکی از تاثیرگذارترین بخش‌های هر سازمان بر روی ابعاد پایداری (که شامل بعد اجتماعی، بعد زیست‌محیطی و بعد اقتصادی می‌شود) همین بحث زنجیره تامین است. این یکی از بخش‌هایی از مدیریت زنجیره تامین است که آن‌طور که باید و شاید روی آن کار نشده و احتمال بسیار بالایی دارد که در سال‌های آتی با تغییر در قوانین وضع شده توسط دولت‌ها و نگرش جامعه جهانی به اهمیت ابعاد اجتماعی و زیست محیطی، سازمان‌ها با چالش‌های جدیدی روبرو شده و ملزم به تغییراتی در ساختار سازمانشان شوند.
از همان ابتدا تحقیقات قابل قبولی روی مباحث اقتصادی مدیریت زنجیره تامین صورت پذیرفته بود که با گذر زمان این تحقیقات ادامه یافت. همچنین در سال‌های اخیر نیز پژوهش‌های قابل توجهی در رابطه با اهمیت توجه به محیط زیست در مدیریت زنجیره تامین صورت پذیرفته، اما مقالات و کتب منتشر شده در رابطه با بعد اجتماعی پایداری و ارتباطشان با زنجیره تامین بسیار محدود هستند و شاید بتوان بعد اجتماعی توسعه پایدار را نه تنها در حوزه مدیریت زنجیره تامین، بلکه در حوزه‌های دیگر نیز یک شکاف تحقیقاتی قلمداد کرد.
مثلا در بعد اجتماعی مدیریت زنجیره تامین، می‌توان بر روی افرادی که در بخش حمل و نقل زنجیره تامین مشغول به کار هستند و نیاز است تا بعضی اوقات روزها از خانواده خود دور باشند تحقیق کرد و تاثیر این اتفاق را بر روی این افراد سنجید.
-
رقابت در مدیریت زنجیره تامین
درک این موضوع که رقابت در چه مواقعی شکل می‌گیرد، چگونه این رقابت‌ها را کاهش داد و به چه صورت به این شرایط رقابتی پاسخ داد، همه سوال‌هایی هستند که رفته رفته در بین واحدهای زنجیره تامین اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. درست است که پژوهش‌هایی در باب رقابت بین زنجیره تامین شرکت‌های مختلف صورت گرفته است، اما این پژوهش‌ها بعضا قدیمی هستند و از زمان صورت پذیرفتن آن پژوهش، زنجیره‌های تامین، تکنولوژی‌ها و امکانات در اختیار زنجیره‌های تامین تغییرات محسوسی داشته‌اند.
-
مدیریت ریسک
با پیچیده و جهانی شدن زنجیره‌های تامین، میزان عدم قطعیت تقاضا، پشتیبانی، هزینه و درآمد در بین این زنجیره‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. شناسایی فاکتورهایی که می‌توانند عدم قطعیت ایجاد کنند و راه‌هایی برای کاهش ریسک و اخلال در زنجیره‌های تامین، چالشی همشگی در فضای حاکم بر کسب و کارها است. به همین دلیل، سازمان‌ها دائما به دنبال شیوه‌هایی می‌گردند تا بهره‌وری خودشان را در شرایط عدم قطعیت بهبود ببخشند.
در ادامه راه پژوهش‌گران حوزه زنجیره تامین، نیاز است تا پژوهش‌گران در تحقیقات آتی خود به دو نکته حائز اهمیت دقت کنند. در ابتدا تاثیر عوامل بیرونی نظیر نیروهای سیاسی، اقتصادی، بازار و تکنولوژی و در ادامه آن به تاثیر عوامل داخلی نظیر طراحی زنجیره تامین و درز اطلاعات که می‌توانند یک زنجیره تامین را با ریسک‌های جدی مواجه کنند، توجه ویژه‌ای شود و در راستای کاهش اخلال در مدیریت زنجیره تامین اهتمام ورزند و از آنجایی که روز به روز مباحث بیشتری در حوزه زنجیره تامین مطرح می‌شوند، پژوهش بر روی ریسک این مباحث نیز اجتناب ناپذیر است. مثلا با اهمیت پیدا کردن توسعه پایدار، پژوهش بر روی ریسک پایداری در زنجیره‌های تامین نیز اهمیت پیدا می‌کند.
-
سلامت در مدیریت زنجیره تامین
پژوهش در حوزه سلامت با رشد قابل توجه جمعیت جهان و بالا رفتن شاخص امید زندگی، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چراکه خدمات درمانی محدودیت‌های خاص خودش را دارد و خدمت‌دهی به جمعیت رو به رشد به مرور سخت‌تر می‌شود. بر فرض مثال انتقال به موقع شیر مادر برای کودکانی که در هنگام زایمان مادر خود را از دست می‌دهند، آب‌رسانی موثر به کشورهایی که به آب تمیز دسترسی محدودی دارند، انتقال به موقع خون به بیمارستان‌ها به طوری که هم به اندازه بیماران خون ارسال شود و هم طوری منتقل شود که از فاسد شدنشان جلوگیری شود، همه پژوهش‌هایی هستند که در سالیان اخیر بر روی حوزه سلامت زنجیره تامین صورت گرفته‌اند.
-
فاجعه و کمک به انسان‌ها
با وجود اینکه پس از سال 2010 میلادی پژوهش‌های زیادی در حوزه کمک به انسان‌ها پس از فاجعه‌ها و بلایای طبیعی صورت گرفته است اما هنوز این بخش از مدیریت زنجیره تامین فرصت بسیاری برای پیشرفت دارد. بر فرض مثال، اکثر پژوهش‌های صورت گرفته تا کنون تمرکز خود را بر روی آماده‌سازی، کاهش و فاز کمک‌رسانی پس از وقوع بلایای طبیعی به بازماندگان معطوف کرده‌اند. در صورتی‌که مدیریت زنجیره تامین در زمینه کمک به انسان‌ها به چهار بخش تقسیم می‌شود و پژوهش‌های صورت گرفته، بخش چهارم که در واقع همان بخش بازیابی و بازپروری پس از وقوع بلایای طبیعی را به طور کلی فراموش کرده‌اند که از قضا این بخش را می‌توان مهم‌ترین بخش کمک به انسان‌ها پس از وقوع فاجعه دانست. تخلیه آوار ساختمان‌ها پس از زلزله در سریع‌ترین زمان ممکن، رساندن غذا و نیازهای اولیه به بازماندگان پس از وقوع سونامی، معین کردن سرپناه هایی در دسترس تمام مردم پیش از وقوع بلایای طبیعی، همه در این بخش از مدیریت زنجیره تامین جای می‌گیرند.
-
کسب و کارهای کوچک و یا متوسط در زنجیره تامین
یکی از بزرگ‌ترین نواقصی که در پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه مدیریت زنجیره تامین می‌توان یافت این است که غالب این پژوهش‌ها بر روی شرکت‌های بزرگ صورت گرفته و تقریبا بر روی زنجیره تامین و لجستیک شرکت‌های کوچک و متوسط آن‌طور که باید و شاید تحقیقی صورت نگرفته است. شرکت‌هایی که تعداد ارسال‌های زیادی دارند و زنجیره تامین پیچیده‌ای را برای خود طراحی کرده‌اند. در نتیجه پژوهش بر روی زنجیره تامین شرکت‌های کوچک و یا متوسط را می‌توان به عنوان یک گپ تحقیقاتی عنوان کرد.
8 مورد بالا تنها بخشی از مسائل مورد بحث در حوزه زنجیره تامین و لجستیک هستند که به آن‌ها پرداخته نشده و با مرور ادبیات دقیق‌تر و متن‌کاوی بیشتر می‌توان به شکاف‌های تحقیقاتی بیشتری نیز در مدیریت زنجیره تامین دست پیدا کرد، اما برای شروع به پژوهش در این حوزه، تک تک شکاف‌های تحقیقاتی مطرح شده می‌توانند به عنوان پیشنهاداتی برای مقالات، پروژه‌های دانشگاهی و یا پایان‌نامه مورد توجه قرار گیرند.
