مدیریت پروژه در معماری یکی از شاخه‌ای تحصیلی محبوب دانشگاهی، در رشته معماری به شمار می‌رود. معماری از شغل‌های هدفمند و بسیار گسترده محسوب مس‌شود؛ زیرا در صورت تحصیل در این رشته حتی قبل از شروع فعالیت شغلی و حرفه‌ای، اطلاعات کامل‌تری نسبت به دیگر افراد، از هزینه‌ها و اصول حرفه‌ای در اختیار خواهید داشت.
یک معمار موفق باید دارای مهارت‌های مهندسی و خلاقیت بوده و بتواند توانایی خود را در سطح قابل قبولی مورد بهره‌برداری قرار دهد. همچنین، لازم است که از تمام تمدن‌های گذشته آگاهی داشته و از آن‌ها پیروی و الگو برداری کند. نتیجه این دیدگاه در طراحی نمونه‌هایی کاربردی و جذاب خواهد بود.
در این مقاله از مجله مکتب خونه قصد داریم تا در رابطه با مدیریت پروژه در معماری و ویژگی‌های یک مدیر موفق در این فعالیت شغلی صحبت کنیم. اگر در حال تحصیل در رشته معماری هستید، و دوست دارید اطلاعات بروز، کاربردی و عملیاتی در زمینه مدیریت پروژه به دست آورید، ما را تا انتهای این نوشته همراهی کنید.
پروژه چیست؟
پروژه، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها است که در جهت رسیدن به یک هدف یا چند هدف مشخص انجام می‌شوند. پروژه‌ها بسته به نوع هدفشان، می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند. پروژه‌های خدماتی، پروژه‌های مطالعاتی و پژوهشی و پروژه‌های اجرایی مثال‌های خوبی برای انواع مدیریت پروژه هستند. برای کسب دانش بیشتر اجزای این تقسیم‌بندی را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم. موارد زیر به عنوان پروژه‌های پژوهشی و مطالعاتی شناخته می‌شوند.
- مطالعه اجتماعی یک منطقه
- مطالعه توجیه اقتصادی یک فعالیت پژوهشی برای اجزای آن
هر پروژه تحقیقاتی دیگری که در زمینه فعالیت‌های معماری و ساختمانی بوده و نیاز به پژوهش دارد زیر مجموعه این دسته از پروژه‌ها محسوب می‌شود. برای پروژه‌های اجرایی نیز مثال‌های زیر را داریم.
- احداث ساختمان
- احداث سد
- احداث نیروگاه
- احداث تونل
به طور کلی هر پروژه‌ی معماری که با واژه احداث تعریف می‌شود یک پروژه اجرایی است. برای یک پروژه اجرایی نمی‌توان سایز، وسعت یا گستره خاصی تعیین کرد. به این معنی که یک پروژه ساختمانی در هر ابعاد و با هر نیازمندی و هزینه‌ای پروژه اجرایی محسوب می‌شود. در نهایت اگر بخواهیم برای پروژه خدماتی در رشته مهندسی معماری مثال بزنیم موارد زیر را مطرح خواهیم کرد.
- طرح بهبود یا کاهش ترافیک
- طرح زیباسازی شهر
باید بدانید هر فعالیتی که در جهت بهبود عملکرد و ظاهر یک محیط یا ساختمان انجام می‌شود در زمره پروژه‌های خدماتی قرار می‌گیرد. این گروه از پروژه‌های در قالب طرح تعریف می‌شود. یک طرح معمولا با یک مطالعه شروع شده و به احداث، تخریب یا جابه‌جایی پروژه‌های مختلف برای رسیدن به یک هدف ختم می‌شود. در نتیجه اگر دقت کرده باشید تمام انواع پروژه‌ای که معرفی کردیم به نوعی با یکدیگر در ارتباط هستند.
ویژگی‌های یک پروژه معماری
پروژه‌ها علی‌رغم تفاوت‌های که مطرح کردیم، در برخی ویژگی‌ها شباهت دارند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مشترک پروژه‌ها، موقتی بودن آن‌ها است. تمامی پروژه‌ها در یک زمان مشخص آغاز و در زمان مشخصی به پایان می‌رسند. ویژگی مشترک بعدی پروژه‌ها «تعیین شده بودن هدف یا اهداف» آن‌ها هست. در حقیقت هیچ پروژه‌ای نمی‌تواند بدون تعریف هدف، موجودیت قابل اتکایی داشته باشد.
مورد بعدی چرخه حیات پروژه‌ها خواهد بود. چرخه حیات، مراحل اصلی پروژه و فرایند انجام شده از شروع تا پایان را در بر می‌گیرد. چرخه حیات معمولاً شروعی آهسته داشته و به مرور به توجه به نیاز پروژه با سرعت متناسبی به سمت مراحل اوج حرکت می‌کند. سپس، به مرحله رشد خواهد رسید. مرحله آغاز زوال نیز بعد از مراحل اوج و رشد قرار دارد و در نهایت با رسیدن به مرحله یا فاز ۴ چرخه حیات پروژه مورد نظر خاتمه می‌یابد.
مرحله اختتام پروژه، آخرین مرحله چرخه حیات محسوب می‌شود. پایان پروژه را زمانی اعلام می‌کنیم که به اهداف پروژه دست یافته باشیم. لازم است بدانید به چرخه حیات، چرخه عمر پروژه نیز می‌گویند.
نقطه اشتراک بعدی انواع پروژه، عدم قطعیت است. هر پروژه، دارای یک سری محدودیت خواهد بود. این محدودیت‌ها قطعیت را از بین می‌برند. می‌توانیم بگوییم محدودیت‌های مطرح شده برای یک پروژه عوامل اصلی به وجود آورنده عدم قطعیت محسوب می‌شوند. پس نتیجه می‌گیریم بگوییم انواع پروژه، در این که همه محدودیت‌هایی دارند، شبیه هم هستند.
زمان و بودجه از مهم‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد محدودیت در پروژه‌ها به شمار می‌آیند. برای مثال بعضی مواقع به لحاظ زمانی و گاهی به دلیل محدود بودن منابع مالی، پروژه با مشکلات و موانعی روبه‌رو می‌شود. احتمال رخ دادن این اتفاق در هر پروژه‌ای وجود دارد.
کنترل پروژه معماری چیست؟
منظور از کنترل پروژه، اجرای فرایندی مدیریتی برای حفظ عناصر مختلف پروژه در مسیر درست رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده است؛ بنابراین ادامه سیر تکامل یک پروژه با دستیابی به اهداف هر مرحله در زمان تعیین شده و با بودجه و کیفیت مورد تأیید امکان پذیری خواهد بود. زمان، بودجه و کیفیت از مهم‌ترین عوامل ایجاد محدودیت‌هایی «عدم قطعیت» هستند که در بخش قبلی مطرح کردم.
شاید بتوان گفت ایجاد تعادل میان این سه عامل در فرایند کنترل، مسیر را برای ادامه و پیشرفت پروژه باز می‌کنند. به طور کلی، اجرای گام‌به‌گام، دقیق و کامل برنامه‌ی تدوین شده جهت اجرای پروژه را کنترل پروژه می‌نامیم. این برنامه تدوین شده به مشخص شدن ترتیب فعالیت‌های لازم جهت تحقق هدف پروژه کمک می‌کند. پس می‌توان نتیجه گرفت تدوین برنامه، عامل تولید کننده محدودیت‌های زمان، کیفیت و بودجه است.
البته در صورت نبود این محدودیت‌ها مدیریت پروژه به این راحتی‌ها نخواهد بود. یکی از اهداف اصلی کنترل و مدیریت پروژه در معماری به تعادل رساندن این سه عامل مهم است. بعد از آشنایی با کنترل پروژه‌ها در معماری، نوبت به بررسی عمیق‌تر مدیریت در پروژه معماری می‌رسد. در واقع تازه رسیدیم سر اصل مطلب. پس همچنان بر همراهی ما توسط شما خواننده عزیز اصرار داریم.
مدیریت پروژه در معماری چیست؟
استفاده از دانش، مهارت و ابزارها با چشم‌انداز اداره و اجرای فعالیت‌های ضروری جهت تحقق هدف از قبل تعیین شده و برآورد کردن انتظارات مدیران و کارفرمایان پروژه‌ها را مدیریت پروژه در معماری می‌نامیم.
فردی که مدیریت پروژه در معماری را بر عهده می‌گیرد لازم است که بر ابزارهای کنترل و مدیریت پروژه تسلط کامل داشته و با مفاهیم اولیه و اصول مدیریتی نیز آشنا باشد. همان‌طور که می‌دانید، مدیریت پروژه و کنترل آن رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به گونه‌ای که امروزه این دو را بدون یکدیگر بی‌معنا می‌دانند. بنابراین، در نظر گرفتن دو عامل کنترل پروژه و مدیریت جهت دستیابی به موفقیت در پروژه‌های عمرانی، امری حیاتی به شمار می‌رود.
نقش مدیریت پروژه در پروژه‌های معماری چیست؟
همان‌طور که می‌دانید مدیر پروژه نقش پررنگی در ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های مختلف در پروژه دارد؛ بنابراین یکی از کلیدی‌ترین و مهم‌ترین نکات برای رسیدن به هدف نهایی، برقراری هماهنگی در پروژه است که پروژه‌های معماری از این قاعده مستثنی نیستند.
از مهم‌ترین مسئولیت‌هایی که یک مدیر پروژه در معماری بر عهده می‌گیرید، کنترل پروژه و برنامه‌ریزی صحیح در حین فعالیت با قصد نیل هدف نهایی است. مدیر یک پروژه معماری یک مسیر روشن برای رسیدن به موفقیت و دستیابی به هدف نهایی، تعیین می‌کند که مدت زمان اجرای پروژه بر اساس آن مشخص می‌شود. همچنین، مدیر باید تخمین بزند که برای اجرای پروژه چه هزینه‌هایی ممکن است پیش بیاید.
در نتیجه، مدیریت پروژه در معماری موظف است که با برآورد اقتصادی صحیح و اخذ تصمیم‌های مناسب، از هزینه‌های ناخواسته پیشگیری کند. کسب اطمینان از تحت کنترل بودن بودجه و هزینه پروژه برای دستیابی به موفقیت امری ضروری است.
از سوی دیگر، مدیر پروژه باید یک گروه کاری خبره برای اجرای پروژه گرد هم آورد. در این مرحله نیاز به مهارت کافی در مشخص کردن وظایف و تفویض اختیارات به اعضای تیم دارد. گاهی پروژه‌های عمران و معماری طولانی می‌شوند؛ بنابراین، مدیر باید تکنیک‌های انگیزه بخشی و حفظ روحیه تیم را بلد بوده و سعی کند انگیزه زیر مجموعه خود را تا اتمام پروژه زنده نگه دارد و حتی مدام در حال تقویت آن باشد.
خصوصیات اخلاقی، رفتاری و حرفه‌ای مدیریت پروژه در معماری
هوش و استعداد:
انتظار می‌رود مدیری که برای پروژه‌های معماری انتخاب می‌شود، دارای دانش گسترده‌ای از رشته‌های مرتبط با مدیریت پروژه و ساخت و ساز باشد. همچنین، لازم است اطلاعات خود را در زمینه‌هایی مانند مکانیک، برق و الکترونیک افزایش دهد.
همان‌طور که می‌دانید برای موفقیت در شغل معماری باید از هوش، خلاقیت و استعداد زیادی برخوردار بود. البته هوش و استعداد، موفقیت را تضمین نمی‌کنند، ولی نیاز‌های اولیه برای شروع فعالیت شغلی حرفه‌ای در حوزه معماری محسوب می‌شوند.
اعتبار تحصیلی:
برای بسیاری از شرکت‌ها مهم است که فردی که برای مدیریت پروژه در معماری انتخاب می‌کنند، از دانشگاه معتبری فارغ‌التحصیل شده باشد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان نیز ترجیح می‌دهند که با طی کردن مسیر کارآموزی رزومه خود را قوی کنند. لازم به ذکر است که این راه دشوار بوده و چالش‌های خاص خود را دارد.
یکی از دلایل اهمیت اعتبار تحصیلی در این شغل این است که معماری، کسب وکاری است که نیاز به علم و مهارت بالای ریاضی دارد. در یک مصاحبه کاری، پرسنل مجرب بعد از انجام مصاحبه سعی خواهند کرد به میزان مهارت شما در این زمینه پی ببرند؛ بنابراین در کنار داشتن اعتبار تحصیلی قابل قبول بهتر است مهارت محاسباتی خود را نیز تقویت کنید. همین موضوع شانس شما را برای انتخاب شدن جهت استخدام در پست مدیریت پروژه در معماری افزایش می‌دهد.
خلاقیت:
بسیاری از افراد مهارت و خلاقیت را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. خلاقیت یکی از اصلی‌ترین محاسن یک معمار به شمار می‌رود. یکی از دلایل پیچیدگی و در عین حال جذابیت مدیریت پروژه در معماری همین موضوع است.
مهارت توانایی انجام کار بدون اشتباه و با روشی بهینه است. اما خلاقیت به خلق و ابداع روش‌های نوآورانه برای انجام فعالیت‌ها می‌گوییم. به‌عنوان‌مثال اگر توانایی اجرای رویکرد مدیریت پروژه چابک را داشته باشیم فردی با مهارت هستیم. اما اگر بتوانیم این رویکرد را با توجه به نیازمندی‌های پروژه خود شخصی سازی کنیم خلاقیت به خرج دادیم.
مهارت کار گروهی:
کار تیمی یکی از مهم‌ترین اصول در دنیای معماری و به طور کلی هر حوزه از صنعت است. سحر و جادوی معماری تنها به پر کردن ورق و دفتر از طرح و ایده ختم نمی‌شود. بلکه، لازم است دور یک میز جمع شوید و در رابطه با پروژه و هرآنچه باید انجام شود صحبت کنید.
این کار باعث می‌شود هماهنگی‌های لازم میان اعضای تیم و مدیریت پروژه در معماری برقرار شود. همچنین یک درک مشترک میان اعضای اجرایی به وجود می‌آید. تصمیم‌گیری‌ها نیز به شکلی منطقی و طبق اصول مهندسی مدیریت پروژه در نظام مهندسی انجام خواهد شد. این موضوع در ساده‌ترین شکل از مدیریت پروژه ساختمانی نیز صدق می‌کند.
مهارت در حل مشکلات:
همه‌ی کسب‌وکارها با یک سری موانع و مشکلات روبرو هستند. در نتیجه، لازم است که به عنوان مدیر پروژه، مهارت مقابله با انواع مشکلات و ریسک‌ها را داشته باشید.
از مدیر پروژه‌های معماری انتظار می‌رود علاوه بر کسب سطح نسبتا بالایی از دانش مدیریتی، آگاهی کافی نیز از ساخت و ساز و معماری را دارا باشد تا بتواند مشکلات و موانعی که در مسیر اجرای پروژه قرار می‌گیرند را به بهترین شکل ممکن رفع کند.
مراحل مدیریت پروژه در معماری
مدیریت پروژه در معماری را فارغ از رویکردی که انتخاب خواهیم کرد می‌توانیم در ۳ مرحله انجام دهیم. این مراحل سه‌گانه به شرح زیر هستند.
1- تحقیق، کشف و برنامه ریزی
یک شرکت مدیریت پروژه معماری معمولاً برای تعیین اعتبار لازم جهت اجرای پروژه‌ای که گرفته است نیاز به تحقیق و بررسی اولیه دارد. البته این موضوع برای شرکت‌هایی که دارای تجربه کافی هستند صدق نمی‌کند. در این مرحله نیازمندی‌های پروژه نیز شناسایی می‌شوند.
2- اجرا
پس از تعیین نیازمند‌ی‌ها و اعتبار پروژه، مرحله اجرا شروع می‌شود. در مرحله اجرا باید یک رویکرد مناسب مدیریت پروژه انتخاب کنیم. رویکرد مورد نظر باید با پروژه ما سازگاری کامل داشته باشد. در صورت نیاز می‌توانیم متدولوژی مورد استفاده خود را برای سازگاری بیشتر ویرایش و شخصی سازی کنیم.
در مرحله اجرا، تیم اجرایی با افراد ذی‌نفع جلسه برگزار کرده و طرح خود را ارائه می‌دهند. این جلسه برای دریافت فیدبک و اعمال تغییرات مورد نظر صاحبان پروژه است. هماهنگی‌های نهایی در این مرحله انجام شده و اجرای پروژه به صورت رسمی شروع می‌شود.
3- تست، اندازه‌گیری و تکرار
مرحله پس از اجرا مربوط به تست می‌شود. به این صورت که محصول یا خدماتی که تولید کردیم را مورد آزمایش قرار می‌دهیم تا از صحت عملکرد آن مطمئن شویم. روش‌هایی مانند رویکرد آبشاری مدیریت پروژه در معماری پس از تست به اتمام رسیده و به مرحله بازنشستگی می‌رسند. یعنی پروژه نهایی شده و نیاز به تغییر ندارد. تغییرات لازم در بخش تست اعمال می‌شوند.
اما اگر با متدولوژی چابک کار کرده باشیم ماجرا کمی متفاوت است. این رویکرد بر اساس تکرار طراحی شده است و برای پروژه‌هایی مناسب است که علاوه بر نیاز به سرعت بالا در اجرا، تکرار و ارتقا را نیز در برنامه خود دارند.
رشته مدیریت پروژه کارشناسی ارشد معماری
همان‌طور که گفتیم مدیریت پروژه و ساخت معماری از رشته‌ها مهم در مقاطع مختلف دانشگاهی محسوب می‌شود. مدیریت پروژه و ساخت در مقطع ارشد یکی از سطوح مهم تحصیل در این رشته است.
معمولاً به افرادی توصیه می‌شود در مقطع ارشد به ادامه تحصیل بپردازند که مدتی را با مدرک کارشناسی در پست‌های مختلف مرتبط با رشته تحصیلی خود فعالیت کرده باشند. به این دلیل که فردی می‌تواند به عنوان ارشد و مدیر یک مجموعه کار کند که تجربه کافی در رسته‌های شغلی پایین‌تر دارد.
هدف رشته مدیریت پروژه کارشناسی ارشد معماری، توانمندسازی کارشناسان برای اداره پروژه‌های عمرانی و مدیریت بهینه آن‌ها در جهت رسیدن به اهداف است. در این مقطع تلاش می‌شود که ارتقای بهره‌وری و سطح کیفی پروژه در اولویت تقویت مهارت‌ها قرار بگیرید.
مزایای مدیریت پروژه در معماری
بر خلاف این که بسیاری از فعالیت‌های مدیریت پروژه در پشت صحنه انجام می‌شوند و چندان قابل مشاهده و ملموس نیستند، در صورت نبود مدیریت اثر بخش با مشکلات زیادی روبرو خواهیم شد. حال اگر نمی‌خواهید با این مشکلات دست و پنجه نرم کنید بهتر است دانش مناسبی در زمینه مدیریت پروژه داشته باشید. بخشی از این دانش را با مطالعه مزایای این رشته کسب خواهید کرد. عمده مزایای مدیریت بهینه پروژه در معماری عبارت‌اند از:
- بهبود و تقویت کارایی در ارائه خدمات و محصولات
- افزایش رضایت مشتری در نتیجه فراهم کردن کیفیت مناسب
- فراهم سازی امکان رشد و پیشرفت درون سازمانی در قالب تیم اجرایی
- فراهم سازی امکان سازگاری بالا از نظر کار تیمی و افزایش اثر بخشی مدیریت و خدمات در پروژه
- فراهم سازی امکان تکمیل پروژه‌ها به صورت بهینه و با موفقیت بالا
- بهبود انعطاف‌پذیری به دلیل پیروی از یک برنامه‌ریزی متمرکز
- شناسایی، ارزیابی و مدیریت بهتر ریسک‌های پروژه
- بهبود کسب و کار در اثر افزایش کارایی
- درک بهتر ویژگی‌های پروژه توسط اعضای تیم
- تأمین مالی پروژه و مدیریت بهینه آن در جهت کاهش هزینه‌ها
- مدیریت بهتر تجهیزات و ماشین آلات
- اعمال خلاقیت بیشتر در طراحی و تولید
- مدیریت و کنترل پرسنل بر اساس استاندارد‌های روز دنیا
- امکان استفاده از رویکرد‌های مختلف با توجه به نوع و وسعت پروژه
- تأمین بهتر منافع ذی‌نفعان
- جلوگیری از هدر رفت منابع
- جلوگیری از تغییرات ناخواسته و پیش بینی نشده
- حذف فعالیت‌های اضافی و بی‌بهره
جمع‌بندی:
مدیریت پروژه در معماری، بیش از هر فعالیت صنعتی دیگری اهمیت دارد؛ زیرا این کار یک فعالیت کاملاً تیمی و وسیع است. با رعایت اصول مدیریت در معماری کارایی تیم بهینه شده و کیفیت محصول به شدت افزایش می‌یابد.
بسیاری از دانشجویان رشته معماری علاقه دارند در سطح مدیریتی مشغول به کار شوند. برای رسیدن به چنین هدف بزرگی باید دانش و مهارت بالایی کسب کنند. در این مقاله سعی کردیم یک معرفی جامع از این رشته داشته باشیم تا چنین افرادی آمادگی ذهنی لازم را برای ادامه تحصیل یا یادگیری از مراجع آموزشی دیگر را به دست آورند.
مکتب خونه نیز یکی از مراجع معتبر در آموزش مجازی است. این مجموعه منابع آموزش مدیریت پروژه زیادی دارد که میان تمام رسته‌های مختلف، شاخه معماری در این مباحث بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. خوشحال خواهیم شد در صورت تمایل از آکادمی مکتب خونه و محصولات مرتبط آن در این حوزه بازدید فرمایید.
