ماندالا چیست؟ آموزش نقاشی ماندالا و بررسی ریشه و فلسفه آن

ماندالا چیست؟

کلمه ماندالا در سانسکریت به معنای «دایره» است. ماندالا یک نماد معنوی و آیینی در هندوئیسم و بودیسم است که نمایانگر جهان است. طرح های دایره ای نمادی از این باور است که زندگی هرگز پایان نمی یابد و همه چیز به هم متصل است.

 

در ادامه تاریخه نقاشی ماندالا آورده شده است.

تاریخچه ماندالا

ماندالا به علت ریشه‌های تاریخی و آیینی خود بیشتر موضوع مباحث اسطوره شناسی بوده و اسطوره شناسی نیز در موضوعات خود به سیر تکاملی یا بررسی دور تکامل به این پدیده‌ها می‌پردازد تا جایی که می‌توان در یک تعبیر به استفاده از نظریات روانشناس متخصص در این حوزه کارل گوستاو یونگ بیان کرد که دوایر مختلف را اگر به یک عنوان مسئله‌ای در باب خود یا ذهن در نظر بگیریم به واقع دایره‌ی مرکزی را همان ذهن قلمداد می‌کنیم و سایر دوایر را به عنوان سایر اجزای متعادل کننده در راستای رسیدن به یک تکامل در شخصیت می‌توانیم در نظر بگیریم.

ماندالا در فلسفه و عرفان

نقاشی ماندالا این حلقه‌های سحر آمیز که از کهن الگوهای بشری می‌باشند و به شکل تصویر در ذهن کیمیاگران و عارفان نقش بسته است از نقوش جادویی بشر است که در بسترهای روایی خیلی از آثار و نقاشی ها قابل تطبیق و پیوند می‌باشد.

برای مثال اگر بخواهیم بنا به موضوع خود یا ذهن که در بالا از آن یاد شد خود را تصویر سازی کنیم این تصویر ماندالا هست که می‌تواند به کمک ما بیاید زیرا با نگاهی عمیق اگر به مرکز آن نگاه کنیم و دقیق شویم متوجه می‌شویم تنها با نگاه به عمق آن مرکز است که می‌توانیم از حواشی رها شده و با جان این موضوع در ارتباط قرار بگیریم و اگر به دایره بزرگ‌تر نگاهی بیندازیم راه ما به این مرکز مشخص خواهد شد و این راه تکامل است و کانون ماندالای ما خود تکامل. همچنین در زندگی خود ما نیز ورود به دایره بزرگ‌تر آغاز راه است آغاز مسیر قرار گرفتن در یک سیکل زیستی کمال گرایانه.

و به نظر یونگ از همین رو است که دایره نمادي است از «وحدت و تمامیت» چـرا کـه همـه آنچـه کـه از هـم گریزان و دور هستند در یک تصویر هندسی در کنار یک دیگر قرار میگیرد که فاصلۀ هر کدام از نقاط آن نسبت به نقطۀ مرکـزي مساوي است.

 

 

دایره‌ی بزرگ‌تر که در بالا گفتیم آغاز راه است و می‌تواند نشانی هم برای نگهبانی آن مرکزیت پنهان در دل خودش باشد  مراقبتی که از این پراکندگی می‌بایست برای رسـیدن بـه یکپـارچگی مورد استفاده قرار گیرد ؛ به هر صورت این پروسه روانی، براي رسیدن به تمرکز و گردآوری همۀ نیروهاي ناهمگون در یک هسـتۀ مرکـزي، روندي است که به سادگی صورت نمی‌گیرد و فاصله بین هر دایره مشق است و دفتر مشقی که هیچ مکتب نرفته ای ملای آن نمیشود و اگر بخواهیم ملموس تر بیان کنیم ماندالای روایی در هفت خوان رستم را میتوان بر شمرد که رستم با گزینش راه دشوار، دایـره هـاي تو در تـو مانـدالا را، رو به روی خودش مینمایاند. او هفتخوان سخت در پیش روي دارد، هـر خـوان نسـبت بـه خـوان پیشـین، دشـوارتر و جان کاه تر میشود، همچنان که روند دایره‌هاي تودرتوي ماندالا نسبت به دایره‌هاي بیرونیشان، تنگ تر و بسـته تـر میشوند.

یا سیمرغ عطار نیشابوری که در نهایت به سی مرغ برسند و بدانند در این مسیر هسته مرکزی سی مرغی بودند که به هسته‌ی اصلی رسیدند و سیمرغی وجود نداشت جز خودشان و جالب این که این ترکیب بندی ماندالا  بین عرفا در هر آیین و مسلکی در معنای گسستن و رسیدن به وحدت، وجود دارد.

آفرینش در اسطوره ها هم، روندي ماندالایی دارد و از مرکز و دایره‌های میانی آغاز میشود آفرینشی از جنس مرکزیت جنین.

 

تاریخچه ماندالا

حالا که مقداری از فلسفه ی و ریشه ی ماندالا را بررسی کردیم اگر بخواهیم تاریخچه و منشا آن را نیز بررسی کنیم ابتدا در دین هندو بوده است ولی در آیین بودا نیز نمود پیدا کرده است. این نقوش به عنوان نماد و نشانه های جهان هستی در ادیان بودا و هندو به کار می رود.

 

حتی عرفا نیز این دایره ها را هنگام نیایش دور خود ترسیم می نمایند  و میگویند جادوگران نیز هنگام اجرا و انجام اعمالشان دور خود دایره هایی می‌کشند و خروج از آن را مایه هلاک خودشان میدانند.هرچند در این حوزه نیز اطلاعات پراکنده و زیادی وجود دارد اما ما مبنا رو بر پژوهش های آکادمیک و روانشناسان و اسطوره پژوهان گذاشته به همین علت به این موضوع در حد همین میزان اکتفا کردیم.

با همه این اوصاف میتوان گفت تاریخچه ماندالا به هزاران سال پیش بر می گردد و می توان این نقوش را در بناهای تاریخی خیلی از کشور های جهان پیدا کرد.همچنین کاربرد نقاشی ماندالا بسیار گسترده تر از آیین های بودا و هندو وسعت دارد و حتی نقوش ماندالا در معماری اسلامی دیده می شود.

نقوش ماندالا در حیاط باغ فین کاشان، طرح حیاط مسجد علی اصفهان، طرح حیاط زیارتگاه شاه نعمت الله و… یافت شده است و این میتواند تاثیر انتشار کهن الگوهایی در بین اذهان  بشر قرار بگیرد فارغ از زمان فارغ از مکان بدون هیچ گیرنده و فرستنده فیزیکی یا مادی.

 

نماد های شناخته شده در ماندالا:

خورشید

خورشید به صورت دایره است، نقشی که در ماندالا بسیار اهمیت دارد، علاوه بر آن، خورشید در کلیه ی آیین ها و ادیان؛ نشانگر کمال، روشنگری، خردمندی و بینش روحانی است. اهمیت خورشید در همه ی ادیان، مشخصه ی این امر است که خورشید در ناخودآگاه انسان، همواره جایگاه والایی داشته است.

گل

یکی دیگر از عناصر مهم، گل است. مخصوصاً گل لوتوس، با گلبرگهای یکسان و دوار، در ترسیم نقاشی ماندالا، نقشی اساسی دارد. گل علاوه بر اینکه دایره است، دارای حسی زیبا شناختی است. گل همواره در مراسم و آیین های باستانی در نقش برجسته ها نمایانگر برپایی مراسم، جشن و سرور بوده است.

فواره

فواره نیز که به صورت دایره است، یکی دیگر از کهن الگوهایی است که در ترسیم ماندالا بسیار به کار می رود. فواره نشانگر ریزش آب و آبیاری است که خود نمادی از رویش و آبادانی است.

ساعت

ساعت نیز تصویر دیگری از دایره است که در ماندالاها، بسیار به چشم می خورد. ساعت نشانگر گذر زمان است و همچنین به عنوان نمادی از کمال و تمامیت استفاده می شود.

عدد چهار

این عدد به صورت مربع، چهار فصل، اصل مادینه، زمین و چهار عنصر (خاک، آب، آتش و هوا) شناخته می شود. عدد چهار به قدمتی قبل از تاریخ بر می گردد و همواره با تصویر خدای خالق جهان توام بوده است.

عدد هفت

عدد هفـت عدد سلاحها و بادهاست. عدد اسـاطیر مختلـف، عدد سیارات در آسمان، تعداد دریاها در خشـکی و روزهای هفته را میرساند. عددی که تقدس در اصل وجودش نهادینه شده اسـت. ایـن اصـل در بین سایر موارد از قدرت بیشـتر و محکـم تـری برخوردار است. در اسـاطیر، هفـت گره و یا نه گره سبب درمان بیمـاری‌هـا مـی شـود. هفت، عدد روزهای هفته نیز هسـت.

عدد هفت در آداب کهـن ایرانـی نیـز مـورد توجه بوده و دارای اهمیتی والاست. به عنوان مثال در آغازین لحظات شـروع سـال نـو هفـت شـیء مختلف که با حرف سین شروع میشـود، زینـت – بخش سفره هـای ایرانـی اسـت.

بدین ترتیب اعداد هفتاد و هفتاد هـزار نیـز، از تقدس موجود در عدد هفت برخوردار بـوده و مورد توجه قرار گرفته اند و بـه عنـوان نمـود دیگری از تصاویر ماندالا خود را نشان داده اند.

 

هنر درمانی با ماندالا

اکنون که تا اینجا رسیدیم این پرسش را میتوانیم از خودمان داشته باشیم که آیا از نقاشی ماندالا میتوانیم در هنر درمانی استفاده کنیم یا خیر؟ پاسخ ما مثبت است.

ما در بحث ماندالا و نقاشی اشکال هندسی مربوط به آن برای هنر درمانی طبق تحقیقات به عمل آمده میتوانیم در بحث آرامش درون و مدیتیشن به همان روالی که در بالا ذکر شد رو در خدمت کمک به کاهش استرس و دفع انرژی های منفی افراد بیمار از طریق تمرکز و عبور از دایره های بزرگ تر به سمت دایره های کوچک تر داشته باشیم.

حتی این تماشا هم باعث ایجاد نظم و یگانگی ذهن ما در برابر جهان پیرامونمون میشه که چند نمونه از سقف هایی که با معماری ایرانی طراحی شدن رو دراین حوزه به نمایش خواهیم گذاشت نمایی از تاثیر ماندالا و این طراحی در جان و روح مخاطب اثر.

چطور ماندالا بکشیم؟

شاید کشیدن ماندالا در نظر اول کار پیچیده ای به نظر برسد ولی ما به شما یاد میدهییم چطور به راحتی ماندالا بکشید.

وسایل مورد نیاز شما برای کشیدن ماندالا

۱- بشقاب، لیوان و نعلبکی برای کشیدن دایره در اندازه‌های گوناگون

۲- مداد

۳- پاک‌کن

۴- خط کش

۵- سکه یا خط کش حاوی طرح دایره

۶- کاغذ

۷- ماژیک با نوک نیمه نازک

۸- ماژیک با نوک نازک

 

آموزش مرحله به مرحله نقاشی ماندالا

در اولین مرحله بزرگ‌ترین بشقاب  را برعکس کنید و با استفاده از آن دایره‌ای روی کاغذ بکشید(شما میتوانید به تناسب از سایر وسایل هم برای این کار شروع نمایید.).

 

با استفاده از لیوان‌ها و بشقاب‌های کوچک‌تر چند دایره‌ی دیگر همانند شکل رسم کنید حالا چند دایره در ابعاد مختلف داریم.

 

در این مرحله با استفاده از خط کش حاوی شابلون دایره یا سکه در نزدیکی مرکز، دایره‌های ریزتر رسم کنید.

بعد با استفاده از خط کش مرکز دایره را شناسایی کرده و خطی عمودی از آن عبور دهید .

حالا خطی افقی را از مرکز دایره عبور دهید.

 

حالا از سمت راست بالا و سمت چپ بالا دو خط قطری را از مرکز عبور دهید.

 

در درون کوچک‌ترین دایره همانند شکل چهار منحنی U شکل رسم کنید.

 

این کار را در دایره‌ی بعدی نیز تکرار کنید.

 

در دایره‌ی بعدی از خطوط راست استفاده کنید.

 

در دایره بعدی مجدداً از منحنی U شکل استفاده کنید.

 

دایره‌ی بعدی را با رسم منحنی حلزونی کامل کنید.

 

در بین خطوط قطری و عمودی شروع به کشیدن گلبرگ کنید.

 

در قسمت داخلی تمام گلبرگ‌ها گلبرگی کوچک‌تر بکشید.

 

بین گلبرگ‌ها مجددا گلبرگ‌های دیگری به طرح اضافه کنید.

 

بین گلبرگ بیرونی و گلبرگ بعد از آن خطوط راست رسم کنید.

 

بین گلبرگ‌های بیرونیُ، گلبرگ‌های تازه رسم کنید.

 

داخل گلبرگ‌های رسم‌ شده در گام قبلی را با منحنی‌های U شکل مانند پولک‌های ماهی پر کنید.

 

داخل منحنی‌های رسم شده در گام هجدهم دایره‌های ریز رسم کنید.

 

این کار را در تمام گلبرگ‌های بیرونی تکرار کنید و سپس دور گلبرگ‌های بیرونی منحنی‌های U شکل رسم کنید.

 

با استفاده از ماژیک نازک خطوطی که با مداد رسم کرده‌اید را پررنگ کنید.

 

به پررنگ کردن تمام خطوط طرح ادامه دهید.

 

تمام طرح در نهایت با ماژیک نازک پررنگ می‌شود.

 

حالا همانند عکس بالا گلبرگ‌ها را با ماژیک نیمه‌نازک رنگ کنید.

 

دایره‌های ریز رسم شده را نیز رنگ کرده و گلبرگ‌های بیرونی را با ماژیک نیمه‌نازک مجدداً پررنگ کنید.

 

منحنی‌های U شکل بیرونی را با ماژیک نیمه‌نازک پررنگ کرده و آن را به شکل یک منحنی نوک‌تیز همانند طرح بالا تا آخرین دایره‌ی رسم شده امتداد دهید.

 

پس از خشک شدن مرکب به‌کاررفته در طرح، می‌توانید خطوط باقی‌مانده از نقش رسم شده با مداد را پاک کنید.

 

طرح اصلی هم‌اکنون به پایان رسیده است و می‌توانید آن را به هر میزان که می‌خواهید ساده‌تر و یا پیچیده‌تر به اتمام برسانید.

طرح‎‌های ماندالا برای تمرین

حالا که یک نمونه نقاشی ماندالا را با هم ترسیم کردیم چند طرح ماندالا ذیل متن برای کار در منزل برای شما تهیه نموده ایم.

برای یادگیری نقاشی میتوانید از دوره های آموزش جاـع نقاشی در مکتب خونه استفاده کنید.