آشنایی با سورئالیسم در نقاشی و تحلیل آثار بزرگ آن دوره

در این مطلب سعی داریم که با بیان ساده­ای به مفهوم کلمه سورئالیسم، ریشه، تاریخچه و تحلیل چند نمونه از آثار بزرگ این سبک بپردازیم و کمی با دقت بیشتر به عمق نقاشی سورئال نگاهی بیندازیم. اگر در این زمینه سوالی دارید، تا پایان این مطلب با ما همراه شوید.

سورئالیسم چیست؟

سورئالیسم (Surrealism) همان فراواقع‌گرایی است که یک چیز فراتر از سبک هنری است و در واقع می‌توان آن را جنبشی هنری نام‌گذاری کرد. برعکس دیگر مکتب‌های هنری، که از طریق انتخاب کردن رنگ‌ها، موضوع‌های بصری و تکنیک‌های مختلف تعریف می‌شوند، هنر سورئالیست تعریف سخت‌تر و ‌دشوار‌تری دارد؛ چرا که این هنر بستری است که به دنبال این مسئله است که با کمک ذهن ناخودآگاه آدمی، روشی برای خلق کردن آثار هنری مختلف کشف کند.

 

مفهوم کلی سورئالیسم در رابطه با هرج و مرج و شلوغی است که تصاویر عجیب و غریب و غیر منطقی و دور از ذهن به ما نشان می‌دهد و هنرمندان سبک سورئالیسم به این مسئله امید داشتند که با این سبک، آزاد اندیشی به نوعی خلاقانه و دوری از عقلانیت انسان را باورپذیر سازند.

هنر سورئالیسم در طی سال‌های متوالی کلکسیون شگفت‌آوری از رازها و تعاریف مرموزی از حیوانات تا انسان‌ها، و یا افسانه‌های عجیب و غریب تشکیل داده است. قسمت اصلی سورئالیسم، تمرکز دقیق بر روی به تصویر کشیدن افکار عمیق انسان که در ذهن به‌ وجود می‌آیند، دارد. به این فرآیند که در فکر پدیدار می‌شود، «حرکت غیر ارادی» گویند.

اولین شخصی که کلمه‌ی «سورئال» را به این ایده‌ که واقعیتی تحت نفوذ واقعیت خودآگاه ما قرار دارد خلق کرد، شاعری فرانسوی به نام گیوم آپولینز بود. اما زمانی که جنبش سورئالیست برپا شد، هنگامی بود که در سال ۱۹۲۴ که شاعر فرانسوی برجسته آندره برتون، کتابی با نام «بیانیه‌ی سورئالیسم» را به انتشار رساند.

«واقعیت برتر» گزاره‌ای است که برتون آن را نام‌گذاری کرده است و به معنی به چالش کشیدن آزاد کردن افکار ناخودآگاه توسط مرزهای عقلانیت انسان و افکار خودآگاه با سورئالیست‌های اولیه است.

تاریخچه و منشا نقاشی سورئال

هنگامی که دادائیسم در شرف از بین رفتن بود، کسانی که پیروان دادائیسم بودند نزد آندره برتون رفتند (چرا که خود آندره برتون نیز یک زمان جزء دادائیست ها بود) و نظریه ای از طرح مکتبی جدید را با او به ‌اشتراک گذاشتند و برای این مسئله برنامه‌ریزی کردند. پس از این اتفاقات، در سال ۱۹۲۲ این روش به ‌صورت رسمی از کشور فرانسه شروع شد و سورئالیسم یا همان فراواقع‌گرایی نام‌گذاری شد.

سورئالیسم، از سال ۱۹۲۱ شروع گردید که در اثر تغییرات به وجود آمده بعد از جنگ جهانی اول و برای فراموشی دادائیسم بود. سورئالیسم زمانی ظهور کرد که نظریه‌ها و صحبت‌های فروید که روانکاوی اتریشی نیز بود، درباره­ی ناخودآگاه انسان و سرکوب کردن افکار، اندیشمندان اروپا را نیز مشغول کرده بود.

آندره برتون در جنگ جهانی اول به‌ عنوان یک روانشناس در بیمارستانی جنگی به مردم خدمت کرده بود و با دیدگاه‌ها و روش‌های روانشناسی فروید، در رابطه با تحلیل کردن رویا و با لایه‌های پنهان موجود در ناخودآگاه انسان آشنا بود. لویی آراگون و آندره برتون، پزشک در زمینه بیماری‌های روانی بودند و با الهام گرفتن از تحقیقات فروید، پایه و اساس مکتب جدیدشان را بر فعالیت ضمیر ناخودآگاه انسان بنا کردند. آندره برتون و یکی از همکارانش در سال ۱۹۲۱، اولین کتاب سورئالیستی با نام میدان‌های مغناطیسی را منتشر کردند.

 

سورئالیسم ذر ایران

نخستین کسی که نقاشی سورئالیسم را وارد ایران کرد، شخصی به ‌نام امین‌ الله رضایی بود که معروف‌ترین اثرات او را می‌توان در نشریات کانون نویسندگان ایران پیدا و مشاهده کرد. از امین الله رضایی به عنوان پدر نقاشی سوررئالیسم ایران یاد می‌کنند.

اولین شاعر ایرانی که این مکتب را بصورت یک سبک، در شعرهای معاصر ایران مطرح نمود و سبکش توسط افرادی که با او مخالف بودند، با الهام گرفتن از یکی از اشعار این شاعر ایرانی، به جیغ بنفش معروف گردید، هوشنگ ایرانی بود. احمدرضا احمدی، سهراب سپهری و بیژن الهی از جمله پیروان این شاعر یعنی هوشنگ ایرانی بودند.

 

نقاشی سورئالیسم

 

نقاشی سورئالیسم دو نوع دارد:

۱- اشیای رویایی نقاشی شده با دست

در اولین نوع نقاشی که «اشیای رویایی نقاشی شده با دست» توسط سالوادور دالی نام‌گذاری شده بود، از نماد‌های سنتی مثل واقعی بودن و واقع نمایی برای نمایش دنیای واهی، آشفته و رویایی استفاده می‌شود. مانند یک دنیای خیالی که چیزهای غیر معمول مانند تصاویر آشفته، موجوداتی عجیب و غریب که شبیه به هیولاها هستند (مانند اثرات تانگی و دالی)، در کنار هم قرار گرفته‌اند و ترکیب شده‌اند.

 

۲- نوآوری فنی

در دومین نوع نقاشی سورئال که معروف به نوآوری فنی است، اشکال و خطوط رنگارنگ تحت تاثیر انگیزه‌های درونی، طوری ترکیب می‌شوند که باعث به‌ خاطر آوردن مکرر تصویرهای ذهنی می‌شوند. گاهی اوقات این دسته از نقاشان سبک سورئال، روند خودکاری را پیش می‌گیرند که نتیجه این روند بسیار به نقاشی انتزاعی نزدیک است (مثال این نوع نقاشی را می‌توان در آثار میرو و ماسون مشاهده کرد).

 

تکنیک‌های نقاشی به کار رفته در هنر سورئالیست

از جایی که روی آزادی خلاقیت در این هنر تاکید فراوانی شده است، تکنیک‌های هنری به کار برده شده در آثار هنری سورئالیست بسیار زیاد و متنوع هستند. با وجود همه این‌ها، از جایی‌ که به تصویر کشیدن آثار رؤیایی در این هنر بسیار زیاد و مرسوم است، تعدادی از این تکنیک‌ها خلق شده توسط یک ‌سری نقاشان سورئالیست است که برای کمک کردن به اثبات افکار ذهن ناخودآگاه به وجود آمده‌اند.

یکی از این تکنیک‌ها، تکنیک‌ فروتاژ یا همان فن کشیدن مداد نقاشی نرم روی صفحه‌ای که دارای بافت باشد) و یا گرتاژ که همان فن تراشیدن قسمتی از سطح نقاشی کشیده شده برای خلق کردن یک بافت بصری و دیدنی) از جمله روش‌هایی بوده‌اند که تصویری ناتمام و مبهم را پدید می‌آوردند و بیننده را وادار به کشف کردن جزئیات پنهان در نقاشی‌ها می‌کردند.

هنرمندان سورئالیست کار خود را فقط به یک روش محدود نکرده بودند. نقاشی‌های معمولی و چاپی، سیاه‌ قلم، و مجسمه‌ها و روش‌های دیگر بخش مهم و جذابی از هنر سورئالیست بوده‌اند که بر روی هنرمندان امروزی نیز اثر داشته و از آن الهام گرفته‌اند و راه مکتب سورئالیسم را بدین ‌گونه ادامه می‌دهند.

تعداد زیادی از هنرمندان سبک سورئالیست به ترکیب کردن سبک‌های مختلفی از هنر در یک اثر پرداخته‌اند؛ برای مثال استفاده کردن از اشکال ساده و قابل فهم در کنار تصاویر مبهم و گنگ و نامفهوم ذهن بیننده را کمی درگیر می‌کند اما فهمیدن مفهوم را برای بیننده ساده‌تر و آسان‌تر می‌کند‌.

هدف اصلی هنرمندان این سبک، پذیرفتن حرکات ناآگاهانه و غیرارادی و بیان کردن افکار ناخودآگاه انسان و تخیلات ذهن آدمی بوده‌ است؛ چیزی که توسط هر هنرمند در این سبک، به شکل خاص و متفاوت در نوع خود خلق و تفسیر می‌شد.

 

هنرمندان و نقاشان مشهور سبک سورئال

از برجسته ترین نقاشان سبک سورئالیسم، می‌توان به پابلو پیکاسو، آندره برتون  (Andre Breton)، مایکل شوال، خوان میرو (Joan Miro)، رنه ماگریت (Rene Magritte)، و سالوادور دالی (Salvador Dali) اشاره کرد که همه ما در زندگی‌مان حداقل یک ‌بار نامشان را شنیده‌ایم. آن‌ها تلاش‌های فراوانی می‌کردند تا بتوانند به کمک ذهن ناخودآگاه انسان، آثار هنری فوق‌العاده ثبت کنند که این تلاش‌ها بی‌فایده نبود و آثار رویایی و حتی برخی اوقات عجیب و غریب به ‌وجود می‌آوردند.

 

از دیگر نقاشان برجسته نقاشی سورئال می‌توان به مرت اوپنهایم (Meret Oppenheim)، جورجو د کریکو  (Giorgio de Chirico)، آلبرتو جاکومتی Alberto Giacometti))، فریدا کالو (Frida Kahlo)، ایو تانگی (Yves Tanguy)، مارسل دوشان (Marcel Duchamp)، ماکس ارنست  (Max Ernst)، آندره ماسون (André Masson) اشاره کرد.

 

معرفی نقاشی‌های معروف سبک سورئال

در این‌جا ما به معرفی دو هنرمند سالوادور دالی و خوان میرو و تحلیل چند نمونه از آثارشان می‌پردازیم:

خوان میرو

خوان میرو از هفت سالگی وارد دنیای شگفت‌انگیز هنر شد و در ابتدا به مدرسه تجارت رفت اما به‌ دلیل داشتن بیماری عصبی مجبور به ترک مدرسه تجارت در اسپانیا شد. پدر و مادر خوان میرو با هنرمند شدن او موافق نبودند و هم‌چنین اولین نمایشگاه میرو موفقیت‌آمیز نبود و مورد انتقاد و تمسخر گرفته شد.

هنر و آثار این هنرمند توجه ارنست همینگوی را جلب کرد و باعث شد یکی از آثار میرو را خریداری کند. خلق کردن مجموعه اثر هنری «آبی» سال‌ها طول کشید. او برعکس سایر هنرمندان مشهور و شناخته شده، تا آخر زندگی‌اش از ماجراجویی دست نکشید و از تجربه‌ کردن مسیرهای جدید و متنوع در هنر متوقف نشد.

از آثار این نقاش سورئال می‌توان به «مزرعه» اشاره کرد.

 

۱٫ تحلیل نقاشی the farm

مواجه شدن خوان میرو با هنر آوانگارد، تأثیر مدرن بیشتری را وارد آثارش کرد. همان‌ گونه که در این اثر که در سال ۱۹۲۱ خلق شده‌ قابل مشاهده است، تصویرسازی میرو به دو قسمت تقسیم شده که نیمی از آن واقع‌گرایانه، و نیم دیگر کوبیست بوده و در واقع این اثر خانه دوران کودکی‌ او را به تصویر کشیده‌ است. میرو علاقه خاصی به نقاشان قدیم کاتالونیایی داشته که این علاقه را به راحتی و با کمی توجه در جزئیات آثارش می‌توان تشخیص داد.

 

 

سالوادور دالی

سالوادور دالی نقاش سورئال اهل اسپانیا و طراحی ماهر و فوق العاده بود که به ‌خاطر خلق کردن تصاویر واهی و در عین حال شگفت‌انگیز در آثار سورئالیستی‌اش شهرت یافت. مشهورترین اثر این هنرمند یعنی سالوادور دالی «تداوم حافظه» نام دارد در سال ۱۹۳۱ توسط او خلق شد.

او همچنین در دیگر دسته‌های هنر نیز فعالیت می‌کرد. از دیگر آثار دالی می‌توان به همکاری او با والت دیزنی تهیه‌کننده و کارگردان مشهور آمریکایی اشاره کرد، که کارتون کوتاهی ساختند و برنده جایزه اسکار در سال ۲۰۰۳ شدند. او همچنین با آلفرد هیچکاک (کارگردان بسیار مشهور) در ساخت فیلم طلسم شده در سال ۱۹۴۵ همکاری داشت.

دالی ریشه‌ یهودی از خانواده مادری خود در بارسلونا و همچنین یک ریشه عرب داشت و روی آن تاکید خاصی داشت. او فردی به شدت خیال‌پرداز بود، و علاقه شدیدی به جلب توجه داشت؛ از این ‌رو همیشه در حال انجام دادن کارهای عجیب و غریب بود و این شاید آثار عجیب و گنگ اما به شدت فوق‌العاده او را توجیه کند. این کارها حتی برای دوستداران هنر نیز خسته‌کننده بود و برای منتقدین، گاهی آزاردهنده به‌ شمار می‌رفت.

بالاخره رفتارهای غیرعادی دالی باعث شناخت گسترده مردم در سراسر دنیا از او شد و تقاضا برای خرید آثار او به‌ شدت افزایش یافت.

 

 

سرانجام، در ماه نوامبر سال ۱۹۸۸، این هنرمند بر اثر عارضه قلبی در بیمارستان بستری شد. در بیست و سوم ماه ژانویه ۱۹۸۹، هنگام پخش و اجرای قطعه­ی محبوب او از اپرا، در اثر عارضه قلبی و هنگامی که هشتاد و چهار سال داشت دار فانی را وداع گفت. او در سرداب موزه خویش به خاک سپرده‌ شد. مراسم تدفین دالی در کلیسای سنت پره برگزار شد. جسد سالوادور دالی مومیایی شده و میراث او نزد دولت اسپانیا قرار دارد.

حال به بررسی و تحلیل چند نمونه از آثار بزرگ دالی می­پردازیم:

 

۱٫ تحلیل نقاشی The Great Masturbator

مرکز نقاشی The Great Masturbator که در سال ۱۹۲۹ توسط سالوادور دالی کشیده شده‌ است، تشکیل شده از یک چهره‌‌ی انسانی تحریف ‌شده و مبهم و یک چهره زنی برهنه است که نگرش‌ ضد و نقیض دالی، نسبت به روابط جنسی و استمنا را نشان می‌دهد. او تمایل داشته که در این اثر، رابطه جنسی را به پوسیدگی ربط بدهد.

این اثر از دالی، شباهت زیادی به اثر هیرونیموس بوش «باغ دلخوشی‌های زمینی» دارد.

 

۲٫ تحلیل نقاشی Soft construction with Boiled Beans

در سال ۱۹۳۶ درست شش ماه پیش از شروع جنگ داخلی در اسپانیا و قبل از اینکه دوست این هنرمند یعنی فدریکو گارسیا لورکا، به‌دست گروهی فاشیست اعدام شود، دالی این اثر هنری و شگفت‌انگیز را به عنوان نوعی پیش‌گویی از وحشت براثر درگیری و جنگ پدید آورد. در واقع این اثر دالی، استعاره‌ای تلخ و ناخوشایند از غذا خوردن، عشق و محبت و جنگ است.

 

۳٫ تحلیل نقاشی Apparition of Face and Fruit Dish on a Beach

این اثر در سال ۱۹۳۸ خلق شده است که شامل یک کاسه میوه نقره‌ای متشکل از اشکال انسانی ‌بوده و در رابطه با تحلیل این اثر می‌توان گفت که میوه‌های این ظرف نشان‌دهنده‌ی موهای موج دار انسان هستند. ظرف میوه پیشانی است، چشم‌ها با جزئیات نقاشی نشان داده شده‌اند.

معماهای پایان نیافتنی و تکرار اشکال مختلف ساده و حتی گاهی مبهم از نقش‌های مکرر در آثار هنری سالوادور دالی است.

 

 

حال با معانی و مفاهیم نقاشی سورئال آشنا شده­اید و با بررسی نمونه‌های بزرگی از این سبک هنری، امید داریم که درک بهتری از این سبک و آثارش پیدا کرده باشید و از این مطلب نهایت استفاده را برده باشید.