شاخص بورس چیست؟
شاخص بورس یا stock index، مفهومی کلی به معنای نماگر یا نشانگر بوده و بیانگر عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات ایجادشده در یک یا چند متغیر را طی بازه زمانی خاصی، مشاهده کرد. تا به کنون چندین شاخص متفاوت برای بازار سرمایه تعریف‌شده که هرکدام از آن‌ها وضعیت بورس را از جنبه خاصی نشان می‌دهد.
محاسبه هرکدام از این شاخص‌ها از طریق فرمول متفاوتی صورت می‌گیرد و برای تحلیل آن باید کارکرد آن شاخص را دانست. شاخص‌ها معیارهای مهمی هستند که با تحلیل و بررسی‌شان می‌توان از جنبه‌های مختلف، وضعیت گذشته و حال بورس را دریافت. در بین این شاخص‌ها چند شاخص نزد سهامداران از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. در شکل زیر، شیوه نمایش برخی از شاخص‌های بورس را در سایت بورس مشاهده می‌کنید:
شاخص کل بورس:
اما شاخص کل بورس که این روزها روندهای افزایشی و کاهشی آن و تحلیل‌های مرتبط با آن‌ها را تحت عنوان «شاخص کل بورس تهران» در منابع خبری گوناگون به‌کرات می‌شنویم، یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها نزد فعالین بازار سرمایه بوده و معیاری است برای سنجش وضعیت عمومی بازار. این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس است. طبق فرمول محاسبه شاخص کل، هرچه شرکت‌ها بزرگ‌تر باشند (سرمایه بیشتری داشته باشند) تأثیر بیشتری روی شاخص کل خواهند داشت.
نام دیگر شاخص کل، «شاخص قیمت و بازده نقدی» (TEDPIX) است. نکته‌ای که هنگام بررسی شاخص باید به آن توجه کرد، این است که میزان تغییرات شاخص اهمیت دارد نه خود عدد شاخص. مثلاً اگر شاخص کل بورس در طی یک سال از عدد بیست هزار به سی هزار برسد (۵۰% رشد کند) نشان‌دهنده این است که میانگین بازدهی بورس طی این یک سال برابر با ۵۰% بوده است.
می‌توان گفت شاخص کل نشان‌دهنده رفتار عمومی تمام فعال‌های بازار است. اگر سرمایه‌گذاران به بازار سهام اقبال نشان بدهند، سمت خریدار کمی سنگین‌تر از سمت فروشنده می‌شود و این عدم تعادل، شاخص را به سمت بالا هدایت می‌کند اما خروج سرمایه‌ها از بازار می‌تواند شاخص را به سمت پایین بکشد. درمجموع نوسانات شاخص کل نشان می‌دهد که سرمایه‌دارها چقدر به بازار سرمایه امید بسته‌اند.
نکته قابل‌ذکر این است که اگر برفرض محال در بازار بورس قیمت هیچ سهمی تغییر نکند، بازهم امکان تغییر شاخص کل وجود دارد. با تغییر در مقدار سود شرکت‌ها، یا پس از برگزاری مجامع آن‌ها و پس از تقسیم سودشان، شاخص کل نیز تغییر می‌کند.
بازار خرسی و بازار گاوی:
بازار گاوی (Bull market) و بازار خرسی (Bear market) ازجمله واژه‌هایی هستند که در توصیف وضعیت بازار سرمایه به کار می‌روند.
به شرایط نزول شاخص‌ها و وخامت اوضاع بورس، بازار خرسی می‌گویند. در یک بازار گاوی اما بازار رو به رشد بوده و قیمت‌ها به‌طور عمومی بالا می‌روند.
نکته مهم اینجا است که مثبت بودن شاخص کل یا اصطلاحاً بودن در یک بازار گاوی، الزاماً موجب سوددهی نمی‌شود؛ همانطور که بازی در یک بازار خرسی یا نزولی نیز به معنای ضرر دهی نیست. شاخص کل، نشان‌دهنده وضعیت سرمایه‌گذاری در تک‌تک نمادها نیست بلکه وضعیت عمومی را به تصویر می‌کشد و در بسیاری مواقع ممکن است چند شرکت بزرگ وزن زیادی (سرمایه و ارزش بازار زیادی) داشته باشند و با مثبت یا منفی شدنشان شاخص کل را مثبت یا منفی کنند درحالی‌که وضعیت بسیاری از شرکت‌های دیگر متفاوت باشد.
دو نوع سرمایه‌گذاری وجود دارد که می‌تواند به‌طور مستقیم با شاخص کل در ارتباط باشد. نوع اول، سرمایه‌گذاری بر اساس شاخص (Index Investing) نام دارد. در این نوع سرمایه‌گذاری فرد سعی می‌کند تغییرات شاخص را به سبد خودش وارد کند. این سبد با بالا رفتن شاخص بالا می‌رود و با پایین آمدن آن ضرر می‌کند. چنین سرمایه‌گذاری‌ای در شرایطی که بازار صعودی (گاوی) است، موجب سوددهی می‌شود.
اما دومین مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای شاخص، سرمایه‌گذاری معکوس یا خرسی است. در این صندوق سعی می‌شود عکس تغییرات شاخص در سبد وارد شود؛ به‌این‌ترتیب که سرمایه‌گذار سهمی که ندارد را می‌فروشد تا در آینده پول آن را پرداخت کند. به‌این‌ترتیب اگر قیمت سهم کم بشود، او سود می‌کند. در بازارهای خرسی از این نوع سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.
فرمول شاخص کل:
سود حاصل از سرمایه‌گذاری در بازار بورس از دو محل سود نقدی مصوب مجامع و سود ناشی از افزایش قیمت سهام به دست می‌آید.
شاخص کل نمایشی از هر دو این سودها است. این شاخص به شاخص TEDPIX معروف است و فرمول محاسبه آن به‌صورت زیر است:
که در آن
- pit قیمت شرکت i-ام در زمان t
- qit تعداد سهام منتشرشده توسط شرکت i-ام در زمان t
- R Dt پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t است که در زمان مبدأ برابراست.
شاخص قیمت:
شاخص قیمت، یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص، بیانگر روند عمومی قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است. تفاوت عمده این شاخص با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکت‌ها در فرمول شاخص موردمحاسبه قرار می‌گیرد درصورتی‌که در شاخص کل، علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در نظر گرفته می‌شود. شباهت این شاخص با شاخص کل این است که وزن شرکت‌ها در تأثیر آن‌ها بر شاخص اهمیت دارد.
فرمول شاخص قیمت:
ازآنجایی‌که شاخص یک عدد است و واحد اندازه‌گیری خاصی برای آن تعریف‌نشده، به‌منظور اینکه قابلیت تفسیر و تحلیل پیدا کند به این صورت عمل می‌گردد: یک سال مشخص را به‌عنوان سال پایه تعریف می‌کنند و تمامی ارقام شرکت‌ها در آن سال را به‌عنوان ارقام مبنا در سال پایه تعریف می‌کنند. پس‌ازآن، تغییرات قیمتی سهام در سال‌های بعد را نسبت به آن سال می‌سنجند و از این طریق رشد یا نزول شاخص اتفاق می‌افتد. فرمول محاسبه شاخص کل قیمت از رابطه زیر محاسبه می‌شود:
|
۱۰۰* |
ارزش جاری بازار سهام در زمان محاسبه | مقدار شاخص قیمت کل= |
| ارزش جاری بازار سهام در تاریخ مبدأ |
در مخرج کسر شاهد ارقام مذکور در سال مبدأ هستیم. منظور از ارزش جاری هر سهم، حاصل‌ضرب قیمت پایانی سهام در تعداد سهام آن شرکت است. لازم به ذکر است سال مبدأ در بورس اوراق بهادار تهران سال ۱۳۶۹ تعریف شده است و قیمت سهام در آن سال به‌عنوان مبنای محاسبات لحاظ می‌گردد.
نکاتی مهم در رابطه با شاخص کل و شاخص قیمت:
- این شاخص‌ها زمانی که شرکت از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران افزایش سرمایه می‌دهد و یا تعداد شرکت‌ها کم و یا زیاد می‌شود، تعدیل می‌گردند که به دلیل پیچیدگی محاسبات از تشریح آن می‌پرهیزیم.
- زمانی که یک سهم به دلایل مختلفی مانند شفاف‌سازی، برگزاری مجمع عمومی عادی و یا به‌طور فوق‌العاده بسته می‌شود، قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی به‌عنوان مبنای قیمتی آن سهم در شاخص منظور می‌شود.
ازآنجایی‌که این شاخص‌ها از تعداد سهام شرکت‌های مختلف اثر می‌پذیرند، شرکت‌های بزرگ‌تر موجب تغییرات بزرگ‌تر شاخص بورس می‌شوند و درنتیجه نباید صرفاً تغییرات این شاخص‌ها را مبنا قرار داد. یکی از اتفاقات رایج در بازار این هست که کلیت بازار نزولی (صعودی) است اما چون سه تا پنج سهم بزرگ بازار صعود (نزول) سنگین داشته‌اند، شاخص کل رشد قابل‌توجهی را ثبت می‌کند.
تصویر زیر، میزان تأثیرپذیری شاخص کل از چند شرکت بزرگ بازار سرمایه را نشان می‌دهد و بر این موضوع دلالت دارد که این شرکت‌ها بیشترین اثر را بر شاخص کل دارند و مسیر صعودی و یا نزولی آن را مشخص می‌کنند.
شاخص کل هم‌وزن:
یکی از انواع شاخص بورس ، شاخص کل هم وزن است که در ادامه به آن بطور کامل میپردازیم و فرمول محاسبه شاخص کل هم وزن را نیز بیان می کنیم. هنگام محاسبه شاخص کل، مقدار سرمایه و بزرگ بودن برخی شرکت‌ها سبب تأثیر بیشتر آن‌ها بر شاخص کل خواهد شد. به همین دلیل برخی کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که شاخص کل، معیار مناسبی برای سنجش وضعیت کلی بازار سهام نیست. برای رفع این مشکل شاخص دیگری با نام «شاخص کل هم‌وزن» معرفی می‌شود. در این شاخص، وزن تمام شرکت‌های بورسی مساوی در نظر گرفته می‌شود و شرکت‌های بزرگ نمی‌توانند آن را به‌واسطه سرمایه زیادشان تحت تأثیر قرار دهند.
شیوه محاسبه شاخص کل هم‌وزن مشابه شاخص قیمت کل است با این تفاوت که از تعداد سهام شرکت در محاسبه شاخص استفاده نمی‌شود. در این شاخص فارغ از اینکه شرکت‌ها چه اندازه‌ای دارند اثر یکسانی خواهند داشت درحالی‌که در شاخص قیمت کل، تعداد سهام یک شرکت به‌عنوان وزن قیمت‌ها اثر بااهمیتی در محاسبات دارد.
نکاتی در خصوص شاخص کل قیمت و شاخص کل هم‌وزن:
- صعود شاخص کل و نزول هم‌زمان با آن شاخص هم‌وزن، حکایت از نزول سهام اغلب شرکت‌های بورسی در کنار رشد قیمت چند شرکت شاخص ساز دارد.
- اگر هر دو شاخص باهم نزول کنند، بدین معنا است که عموم بازار با کاهش قیمت روبه‌رو شده‌اند و اگر این موضوع چندین روز متوالی رخ دهد، سیگنالی است از اینکه ممکن است بازار رکودی شود.
- اگر هر دو شاخص باهم صعود کنند، حکایت از این دارد که عموم سهام بازار بورس صعودی‌اند و رخداد این حالت در طی چند روز می‌تواند حکم به صعودی بودن بازار طی روزها یا ماه‌های آتی بدهد.
شاخص ۵۰ شرکت فعال بورس:
سازمان بورس و اوراق بهادار هر سه ماه یک‌بار فهرست شرکت‌های فعال‌تر را بر اساس میزان نقد شوندگی (خریدوفروش آسان‌تر و سریع‌تر سهام) سهامشان منتشر می‌کند. هر شرکتی که سهامش ساده‌تر و سریع‌تر خریدوفروش شود به‌اصطلاح «نقد شوندگی» بیشتری دارد. شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، تغییرات سطح عمومی قیمت سهام ۵۰ شرکتی را نشان می‌دهد که سهام آن‌ها از سایر شرکت‌ها نقد شونده‌تر هستند.
شاخص ۳۰ شرکت بزرگ:
این شاخص، سطح عمومی قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگی را نمایش می‌دهد که ارزش بازار آن‌ها در مقایسه با سایر شرکت‌ها بیشتر است. شاخص سی شرکت بزرگ‌تر میانگین وزنی این ۳۰ شرکت را برآورد می‌نماید و شیوه محاسبه آن مشابه شاخص کل قیمت است. معمولاً در دوران رکود بازار و زمانی که شاخص مسیر مشخصی ندارد، انجام معاملات بلوکی در سهامی که جزو ۳۰ شرکت بزرگ‌تر هستند رقم شاخص را تغییر بااهمیتی می‌دهند. ارزش بازار یک شرکت از حاصل‌ضرب «قیمت روز سهام شرکت» در «تعداد سهام آن شرکت» به دست می‌آید.
شاخص صنعت:
این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت است. شرکت‌های صنعتی، شرکت‌هایی هستند که در صنایع مختلف مانند خودروسازی، پتروشیمی، فلزات اساسی و … فعالیت می‌کنند. عملکرد هرکدام از صنایع تحت عنوان شاخص جداگانه‌ای مانند خودرو، دارو، محصولات شیمیایی و … موردبررسی قرار می‌گیرد.
شاخص واسطه‌گری‌های مالی:
این شاخص عملکرد شرکت‌های واسطه‌گری مالی مانند هلدینگ‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و لیزینگ‌ها را نشان می‌دهد.
شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX):
عموماً مالکیت اصلی و عمده شرکت‌های سهامی بر عهده برخی شرکت‌های حقوقی است. زمانی که یک شرکت یا شخص حقوقی یا حقیقی درصد بالایی از سهام یک شرکت را در اختیار داشته باشد، به‌عنوان سهامدار اصلی آن شرکت شناخته می‌شود و سهام تحت مالکیت او جزو سهامی به‌حساب نمی‌آید که به‌صورت فعال در بازار معامله شود. شناوری سهام به درصدی از سهام یک شرکت اشاره دارد که نزد سرمایه‌گذاران خرد (غالباً حقیقی) قرار داشته و قابلیت فروش مجدد در آینده نزدیک را دارد. درصد شناوری یک سهم در سایت بورس اوراق بهادار نمایش داده می‌شود.
شاخص سهام آزاد شناور، تغییرات آن بخش از سهام یک شرکت را محاسبه می‌کند که توسط سرمایه‌گذاران خرد مورد معامله قرار می‌گیرد. شیوه محاسبه آن مشابه شاخص کل قیمت است و تنها تفاوتش با آن، در تعداد سهامی است که به‌عنوان ضریب قیمت لحاظ می‌گردد.
برای مثال در شاخص کل، قیمت صد درصد سهام فولاد مبارکه به‌عنوان ضریب قیمت فولاد مبارکه لحاظ می‌گردد درحالی‌که در شاخص سهام آزاد شناور تنها ۲۶ درصد سهام این شرکت به‌عنوان ضریب قیمت لحاظ می‌شود. یکی از نکات تفسیری حائز اهمیت این هست که هرچه درصد شناوری سهام پذیرفته‌شده در بازار بورس بیشتر باشد، نتیجه این شاخص به تغییرات شاخص کل قیمت نزدیک‌تر خواهد بود و هر چه درصد شناوری پایین‌تر باشد، اختلاف این دو شاخص بیشتر بوده و البته نتیجه حاصل از شاخص سهام شناور آزاد واقعی‌تر است.
انواع شاخص در بورس
اگر در بازار بورس فعالیت دارید، مطمئنا با اصطلاح تخصصی شاخص بورس آشنا هستید. سوالی که وجود دارد این است که ” آیا آشنایی با انواع شاخص بورس در معاملات بورسی تاثیرگذار خواهد بود؟”. شاخص بورس به شما نشان می‌دهد که وضعیت بازار در طول دوره‌های ماقبل چگونه بوده است. همانطور که می‌دانید اولین گام هنگام سرمایه گذاری در بازارهای مالی بررسی وضعیت و روند رشد بازار مورد نظر است و بازار بورس از این قاعده مستثنی نیست. بررسی شاخص‌های بورش این امکان را به شما می‌دهد تا با روند بازار و سطح همومی قیمت سهام شرکت‌های فعال در بورس آشنا شوید.
هریک از شاخص‌های بورس کاربرد منحصر به فرد خود را دارد. در این مقاله به توضیح و تشریح شاخص‌های بورس خواهیم پرداخت. انواع شاخص بورس به شرح زیر می‌باشد :
- شاخص کل؛
- شاخص بازده نقدی؛
- شاخص قیمت؛
- شاخص کل هم وزن؛
- شاخص ۵۰ شرکت فعال؛
- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ؛
- شاخص صنعت؛
- شاخص سهام آزاد شناور؛
- شاخص واسطه‌گری‌های مالی؛
- شاخص بازار اول و بازار دوم.
شاخص بازده نقدی :
در حالت طبیعی، بازده نقدی یک محاسبه برای تخمین بازده دارایی است و به کل مبلغ توزیع پرداختی یک درآمد اشاره می‌کند. از بازده نقدی برای اندازه گیری و مقایسه واحد‌های مختلف استفاده می‌شود.
در صورتی که شاخص بازده نقدی به بررسی و محاسبه بازدهی ناشی از سود مصوب مجامع و کلیه سودهای پرداختی شرکت‌های فعال در بورس می‌پردازد. بدین ترتیب نزولی بودن شاخص بازده نقدی نشان می‌دهد که مجامع سود کمتری پرداخت کرده‌اند و سرمایه‌گذاران نباید منتظر سودهای هنگفت باشند.
شاخص بازار اول و بازار دوم:
همانطور که می‌دانید براساس عملکرد شرکت‌ها می‌توانیم شرکت‌های فعال در بورس را به دو گروه بازار اول « primary market» و بازار دوم « secondary market» تقسیم کنیم. تقسیم بندی بازار بورس کمک می‌کند تا میزان نقد شوندگی سهام، درصد شناوری، میزان شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها و … مشخص می‌شود. این امر کمک می‌کند تا سرمایه گذاران به خصوص تازه واردان به بورس با دیدی بهتر وارد معاملات شرکت‌های فعال در بورس شوند.
هر یک از بازارهای اول و بازار دوم دارای یک شاخص مجزا هستند که نشان دهنده میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در آن گروه است. شاخص بازار اول و بازار دوم یکی دیگر از انواع شاخص بورس است که به بررسی رفتارهای کلی و بخشی شرکت‌های فعال در گروه‌های بورسی می‌پردازد. همچنین نشان دهنده رفتارهای ناحیه‌ای و دسته بندی شده در بورس است.
توجه داشته باشید که شرکت‌های موجود در بازار اول نسبت به بازار دوم در موقعیت بهتری قرار دارند. عواملی مانند نوع سهام و معاملات از جمله مواردی است که باعث تمایر دو بازار از یکدیگر می‌شود. لازم به ذکر است که بازار اول خود به دو دسته تابلو اصلی و فرعی تقسیم می‌شود. بدین ترتیب شاخص بازار اول نشان دهنده نوسانات سهام شرکت‌های موجود در دسته اول و شاخص بازار دوم حاکی از نوسانات بازار سهام شرکت‌های موجود در دسته دوم است.
تحلیل شاخص‌های بورس :
انواع شاخص بورس، نشان دهنده سطح عمومی قیمت‌های کل سهام‌های شرکت‌های فعال در بورس و یا بخشی از آن است. بنابراین، روند نزولی یا صعودی شاخص‌های بورسی لزوما به معنای تغییر قیمت سهام تمام شرکت‌های فعال در بورس نیست.
مورد دیگری که هنگام تحلیل شاخص بورس باید در نظر بگیرید این است که براساس بررسی شاخص‌ها می‌توان به نوسانات ارزش سهام‌ها در یک بازه یا دوره زمانی مشخص پی برد. بنابراین هنگام بررسی و محاسبه انواع شاخص‌ها باید یک تاریخ را به عنوان تاریخ مبدا در نظر گرفت.
تشکر از سایت خوبتون
مرسی از وقتی که گذاشتید.
درلینک زیر می تونید سایر مباحث مربوط به بورس را ید بگیرید.
آموزش بورس