بورس، بازاری است که این روزها، هدف سرمایه‌گذاری افراد زیادی شده‌است. بدون شک چشم‌بسته وارد این بازار شدن و بی‌گدار به آب زدن، تجربه‌های شیرینی را برای سهام‌داران به یادگار نخواهد گذاشت. برای افرادی که قصد داشته باشند مستقیماً خودشان اقدام به خریدوفروش سهام کنند، یادگیری تحلیل و روش‌های استفاده از آن حرف اول را می‌زند. یادگیری روش‌هایی مانند تحلیل تکنیکال، بنیادی و روان‌شناسی بازار و تابلوخوانی شرط لازم است اما کافی نیست.

در ادامه به طور کامل به مبحث روان شناسی بازار بورس می پردازیم تا دید نسبتا خوبی نسبت به این حوزه پیدا کنید.

رواشناسی بازار بورس چیست؟

روانشناسی بازار بورس در واقع نوعی علم است که به شما می‌گوید تمامی بازارهای مالی از احساسات و عواطف معامله‌گرانش تاثیر می‌پذیرد. این علم یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین مباحث اقتصادی است که باید به خوبی مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. شما حتی اگر در هر نوع بازار مالی تازه کار باشید و هیچ دانشی از بازارهای مالی نداشته باشید، با روانشناسی بازار می‌توانید به خوبی بازار را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید و وضعیت آینده بازار را پیش بینی کنید. در این علم محققان رفتارهایی که از معامله‌گران سر می‌زند و بر اقتصاد یک بازار تاثیر می‌گذارد را مورد بررسی قرار می‌دهند. بسیاری از کارشناسان معتقدند احساسات انسان مهم‌ترین عامل در تغییر وضعیت بازارهای اقتصادی هستند. 

از نظر روانشناسی بازار بورس در صورتی که احساسات معامله‌گران مثبت باشد و در عین حال قیمت رو به افزایش باشد، در این شرایط بازار مثبت است و رو به بالا و اگر احساساتشان منفی باشد و بازار رو به کاهش قیمت باشد در این صورت بازار منفی و رو به پایین است. در واقع روانشناسی بازار می‌گوید تغییرات قیمت متاثر از میانگین رفتار و احساسات یک جمع است که در یک بازار معین مشغول به فعالیتند. جالب اینجاست که احساسات انسان هم ثابت نیست که در آن صورت معامله واقعا دشوار است و همین تغییرات احساسات است که باعث پویایی یک بازار می‌شود. 

احساسات مثبت و منفی در روند عرضه و تقاضا چه تاثیری دارد؟

با توجه به علم روانشناسی بازار بورس اگر وضعیت بازار مثبت باشد و معامله‌گران احساسات و عواطف خوبی داشت باشند، تقاضا بر عرضه پیشی می‌گیرد و همین شرایط وضعیت سرمایه گذاران را نیز از نظر روانی بهبود می‌بخشد. در صورتی که وضعیت بازار در حالت منفی باشد، عرضه بر تقاضا پیشی می‌گیرد و معامله‌گران سعی می‌کنند زودتر از بازار خارج شوند و احساس خوبی از حضور در بازار نخواهند داشت.

چه عواملی باعث تغییر احساسات بازار و تاثیرگذاری آن می‌شود؟

طبق روانشناسی بازار بورس یک سری عوامل هستند که باعث می‌شوند احساسات معامله‌گران برانگیخته شود و بیشتر آن‌ها یک رفتار مشابه از خود نشان بدهند. در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی هریک از این عوامل بپردازیم.

تاثیر روانی روند صعودی بر بازار

همانطور که گفته شد، متوجه شدید که بازار مجموعه‌ای از احساسات مثبت و منفی است. زمانی که بازار در حالت مثبت قرار دارد، یک احساس حرص، اعتماد و خوش بینی در میان معامله‌گران به وجود می‌آید. روانشناسی بازار بورس می‌گوید همین حس‌های ایجاد شده در تریدرها باعث می‌شود فعالیت‌های خرید رو به افزایش برود. چون تریدرها هیجانی برخورد می‌کنند بازار رشد می‌کند. همین احساسات حرص و طعم باعث می‌شود بازار حالت حباب به خود بگیرد. به همین خاطر در ذهن سرمایه دار یک فکر کاذب به وجود می‌آید و آن هم این است که قیمت همچنان بالا خواهد رفت. در حالی که ارزش آن سهم خیلی بیش از مقدار واقعی باشد و تریدر بدون اینکه اهمیتی به این موضوع بدهد همچنان به خرید کردن ادامه می‌دهد. تریدر در این زمان امید واهی به آینده سهم دارد و برخوردهای شتاب زده انجام می‌دهد و امید دارد که سود کند.

در صورتی که یک معامله‌گر حرفه‌ای باشید و مدت زمان زیادی از حضور شما در بازار گذشته باشد می‌دانید که قیمت در این حالت، بیشتر از اندازه خود رشد داشته است و دیگر از ارزش واقعی خود فاصله زیادی پیدا کرده است. در این حالت اگر بخواهید وارد بازار شوید و بخواهید خرید کنید شک نکنید که ریسک بزرگی را پذیرفته‌اید.

چون هر آن ممکن است روند بازار تغییر کند و شما با ضررهای جبران ناپذیری مواجه خواهید شد. البته همیشه این وضعیت به تغییر روند و بازگشت حرمت قیمت ختم نمی‌شود و قیمت هم همچنان در حال پیشروی است.

آن هم به این دلیل سهم به تدریج در حال فروخته شدن است که در این حالت از نظر کارشناسان گفته می‌شود قیمت به مرحله توزیع رسیده است. اما متاسفانه همیشه بازار وارد مرحله توزیع نمی‌شود و با شکسته شدن حباب بازار، قیمت سهم به یکباره ریزش خواهد داشت.

تاثیر روانی روند نزولی بر بازار

روانشناسی بازار بورس می‌گوید هنگامی که قیمت شکسته شده و منفی ‌شود، آن احساس خوبی که معامله‌گر برای خرید داشت کم کم از بین می‌رود و جای خود را به ترس، نگرانی، اضطراب می‌دهد و احساس مثبت جای خود را به تدریج به احساس منفی می‌دهد. معامله‌گر هنوز باورش نشده است که ارزش سهام کاهش پیدا کرده و دیگر خبری از روند رو به بالا نیست.

قیمت‌ها روز به روز کاهش پیدا می‌کند و احساسات نیز بیش از روز قبل منفی‌تر می‌شود. این سوال برای سرمایه دار پیش می‌آید ک علت کاهش قیمت چیست و اینجاست که معامله‌گر نمی‌خواهد این مسئله را قبول کند و وارد مرحله انکار می‌شود. در این مرحله معامله‌گر دوست ندارد سهم را بفروشد و با دو دلیل خود را قانع می‌کند. اول اینکه می‌گوید زمان فروش تمام شده است. دوم اینکه امید دارد قیمت دوباره رشد داشته باشد.

از منظر روانشناسی بازار بورس  برخی از معامله‌گران که هنوز هم رویای بازگشت بازار را می‌بینند مدام به دنبال اخباری هستند که خودشان را گول بزنند و به خود دلداری بدهند که وضعیت سهام بهتر خواهد شد. در این مرحله قیمت همچنان به روند کاهشی خود ادامه می‌دهد و نزدیکی‌های رسیدن به کف قیمت معامله‌گر از ترس از دادن سرمایه شروع به فروش می‌کند و از آنجا که حس خوب جای خود را به ترس و نگرانی داده است، موجی از فروش سهم به وجود می‌آید و این روند شدت می‌گیرد.

و سرانجام هنگامی که نوسانات قیمت تمام شد و بازار به یک ثبات رسید کاهش قیمت نیز متوقف می‌شود. در این مرحله بازار مدتی را در حالت بدون روند به سر می‌برد که به آن مرحله انباشت گفته می‌شود و دوباره احساس مثبت و امید بین سرمایه داران رو به افزایش می‌رود.

چگونه می‌توانید از روانشناسی بازار استفاده بهینه داشته باشید؟

روانشناسی بازار بورس چیزی نیست که نیاز به علم خاصی داشته باشد و حتما هم نیاز نیست از بازارهای مالی سر در بیاورید. منکر این قضیه نیستیم که هرچه علم شما برای حضور در بازار بیشتر باشد صد در صد موفقیت‌های چشم گیری برایتان رقم می‌خورد. اما منظور این است که شما تنها اگر شناخت درستی از بازار و رفتار معامله‌گران پیدا کنید و روانشناسی بازار را به خوبی احساس و درک کنید بهتر می‌توانید زمان ورود به بازار و خروج از آن را برای خود تعیین کنید. به عنوان مثال وقتی قیمت‌ها خیلی پایان آمده و بازار در حالت منفی قرار گرفته، اگر سرمایه دار باهوشی باشید در این مرحله باید وارد عملیات خرید شوید. به دلیل اینکه بازار همیشه در همین حالت منفی باقی نخواهند ماند و باید منتظر رشد بازار باشید و خرید بهترین کاریست که باید در زمان کاهش قیمت انجام دهید.

در وضعیت بازار مثبت باز هم روانشناسی بازار بورس به سرمایه دار کمک خواهد کرد. یک سرمایه دار باهوش می‌داند که وقتی بازار در حالت سرخوشی قرار گرفته باید سهام خود را به فروش برساند. تقاضا زیاد است و قیمت هم روز به روز در حال افزایش و چه چیزی از این بهتر برای یم معامله‌گر که بتواند با بهترین قیمت سهام خود را بفروشد و به سود برسد. البته تصور نکنید که خرید و فروش سهم در بازار با توجه به روانشناسی بازار به همین سادگی حرف‌هایی است که گفتیم. انتخاب نقطه‌ای که باید دست به خرید و یا فروش بزنید واقعا دشوار است و تا هنگامی که در بازارهای مالی تجربه کافی نداشته باشید و بازار را به خوبی نشناسید نمی‌توانید نقاط ورود و خروج از بازار را به خوبی تشخیص دهید. 

• تفکر اثر دارایی

روانشناسی بازار بورس می‌گوید همیشه سرمایه دار تصور می‌کند ارزش سهام و دارایی او بیشتر از چیزی است که در بازار قیمت گذاری شده‌است و این تفکر هم به این دلیل به وجود آمده است که سرمایه دار صاحب آن است و نمی‌تواند ارزش واقعی آن را قبول کند. هرچه سرمایه فرد بیشتر باشد این احساس بیشتر در او القا می‌شود و مثلا کسی که سهم کمتری دارد و یا اصلا هیچ سهمی ندارد این احساس کمتر بر او غالب می‌شود.

• تنفر از ضرر و زیان

علم روانشناسی بازار بورس می‌گوید انسان‌ها ذاتا از اینکه دچار ضرر و زیان شده  متنفرند و ترس شدیدی از آن دارند و این ترس بر لذتی که در سود کردن دارد غالب است و تاثیر بیشتری روی فرد می‌گذارد. در واقع آن احساس درد و ناراحتی که از ضرر در فرد ایجاد می‌شود خیلی بیشتر از احساس شعفی است که در سود کردن وجود دارد و همین ترس هم باعث می‌شود به درستی وارد عمل نشوند. وقتی که باید خرید کنند می‌فروشند و همین طرز تفکر باعث می‌شود بیشتر دچار ضرر و زیان شوند.

چگونه می‌توانید یک سرمایه دار موفق در بازار بورس باشید؟

چه عواملی باعث موفقیت و شکست یک سرمایه دار می‌شوند؟ چرا برخی از معامله‌گران موفق‌ترند و برخی دیگر شکست می‌خورند؟ در ادامه با ما همراه باشید تا با ویژگی‌های یک سرمایه دار موفق از منظر روانشناسی بازار بورس بیشتر آشنا شوید.

• ثبات عاطفی و احساسی داشته باشید

برای اینکه بتوانید یک معامله‌گر موفق در بازار بورس باشید باید بتوانید در شرایط پر فشار و استرس خودتان را کنترل کنید. باید آرامش خود را حفظ کنید. در صورتی که بتوانید بر احساسات خود غلبه پیدا کنید شک نکنید که ترس و نگرانی و اضطراب ناشی از نوسانات قیمت را دیگر در وجود خود مشاهده نخواهید کرد. اگر بتوانید ثبات عاطفی داشته باشید کمتر دچار شک و تردید می‌شوید و رفتار بهتری از خود نشان خواهید داد. این افراد می‌توانند به بازار و افراد موجود در آن اعتماد کنند. نسبت به ضرر و زیان خود مسئولیت قبول می‌کنند و آن را بر سر کسی دیگر خالی نمی‌کنند.

برای اینکه بتوانید در تمامی بازارهای مالی بر ترس خود غلبه داشته باشید بهتر است در حال زندگی کنید. از رویاپردازی و فکر بیش از اندازه به آینده و افسوس خوردن از شکست‌های گذشته دست بردارید. ترس باعث می‌شود نتوانید درست فکر کنید و در این موقع است که نمی‌توانید تصمیم بگیرید کدام رفتار را باید از خود نشان دهید و در این حالت ترس مقدمه شکست‌هایتان خواهد بود.

• در معاملات خود نظم داشته باشید

از نظر روانشناسی بازار بورس اگر شما فرد منظم و دقیقی باشید می‌توانید به خوبی قوانین موجود در هر نوع بازار مالی را درک کنید و از آن‌ها پیروی کنید. این افراد همان‌هایی هستند که در تمام شرایط پیش رو خود را قبول دارند و به خود افتخار می‌کنند. این افراد دوست دارند یک کار را تا انتها ادامه دهند و با سربلندی آن را به اتمام برسانند. معامله‌گری که با یک رفتار ساده بازار که روند بالا و پایین می‌شود، خود را می‌بازد و دچار احساسات شده و هیجانی عمل می‌کند قطع به یقین از نظم کافی برخوردار نیست. حتما در معاملات خود برنامه ریزی داشته باشید و بی گدار به آب نزنید. اگر بدون برنامه ریزی و با شک و تردید پیش بروید موفقیت نصیبتان نخواهد شد.

• از هوش و ذکاوت خود غافل نشوید

یک سرمایه دار موفق به خوبی می‌تواند از تمام ویژگی‌های هوشی خود برای حضور در بازار کمک بگیرد. حتما برای حضور در بازارهای مالی لازم نیست آی کیوی بالایی داشته باشید. همین که بتوانید از هوش و ذکاوت خود به نحو احسن استفاده کنید و آن را آکبند نگه ندارید کفایت می‌کند. باید بتوانید با هوش خدادادی خود رفتار معامله‌گران و بازار را به خوبی تفسیر کنید. ارقام و اعداد را به خاطر بسپارید و یا یادداشت کنید و هیچ چیز را از قلم نیندازید. یک فرد باهوش می‌داند باید ضرر و زیان‌های معاملات را بپذیرد و همیشه یک بازار به آن سمتی که ما دوست داریم پیش نخواهد رفت.

• پذیرش ضررهای معامله

از منظر روانشناسی بازار بورس در صورتی که بتوانید منطقی وارد بازار شوید و ضررهای احتمالی را بپذیرید اعتماد به نفس بالایی پیدا می‌کنید و بهترین عملکرد را در مواجه با شکست‌ها از خود نشان خواهید داد. معامله‌گری که پذیرفته باشد هر معامله‌ای حتما نباید با موفقیت همراه باشد و احتمال شکست آن وجود دارد، دیگر به امید نتیجه نخواهد نشست.

به دلیل اینکه دیگر نتیجه برایش بی اهمیت می‌شود و تمام تلاش خود را می‌کند و دیگر واقعا برایش فرقی ندارد که در معامله پیروز شود و یا شکست بخورد و از آنجا که تمام تلاش خود را به کار بسته است صد در صد به سودی که مد نظرش است دست خواهد یافت.

شرکت تحلیلگر امید، در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود و باهدف ارتقای دانش مالی جامعه، دوره آموزشی تابلوخوانی و روان‌شناسی بازار را به‌صورت رایگان برگزار می‌کند. این برای اولین‌بار است که ناگفته‌های معاملات در بازار سهام از زبان یک معامله‌گر و ایده‌پرداز موفق به شکل آنلاین و مجازی با عنوان روان‌شناسی بازار سرمایه با ابزارهای تکنولوژیکی مانند فیلترنویسی و معاملات الگوریتمی ارائه می‌شود. وجه تمایز این دوره این خواهد بود که افراد را وادار به تجربه و تمرین می‌کند و به دنبال این نیست که مانند دوره‌های مشابه تئوری، صرفاً به ارائه تکنیک بپردازد و از شرکت‌کنندگان در بهترین حالت یک تحلیلگر قوی بسازد.

مهارت‌هایی مانند کنترل ترس، طمع، هیجان، استرس، مسئولیت‌پذیری، نقش‌محور بودن، تابلوخوانی، سیگنال‌گیری از معاملات روزانه، کنترل حد سود و زیان، مدیریت ریسک پورتفوی، مدیریت شایعات و اخبار، نحوه معاملات سهم، رفتارهای سهام‌دار عمده و ... باتجربه چندین ساله به دست می‌آیند و این‌ها مواردی هستند که از یک تحلیلگر یک معامله‌گر موفق می‌سازند.

این موضوع مخصوصاً در بازار سرمایه ایران که عمق کمی دارد، اهمیت دو چندان پیدا می‌کند و این جمله بارها و بارها از تحلیلگران شنیده می‌شود که با تحلیل تکنیکال ، تحلیل بنیادی یا فاندمنتال بازار مطابق با خواست و تحلیل ما پیش نمی‌رود.

این نکته بسیار مهم به‌هیچ‌عنوان نباید فراموش شود که سرمایه‌گذاران بازار بورس نیز انسان هستند و احساسات سرشار و پر از هیجان، جزئی از وجود آن‌هاست و قطعاً در تصمیم‌گیری‌ها نقش مهمی بازی می‌کند. طوری که کنترل همین احساسات به‌سادگی می‌تواند رمز موفقیت خیلی از معامله‌گرانی شود که در بورس فعالیت می‌کنند. پوشیده نیست همان‌طور که بازارهای مالی از جمله بازار بورس و سهام می‌توانند باعث چند برابر شدن سرمایه معامله‌گران و افزایش سودآوری آن‌ها باشد؛ به همان نسبت نیز می‌تواند باعث از دست دادن سرمایه آن‌ها و در مدتی کوتاه باشد.

تجربه نشان داده‌است که در بیشتر مواقع، بسیاری از ضررهایی که معامله‌گران شناسایی کرده‌اند، تنها به خاطر تصمیمات تحلیلی بوده‌است که اتخاذ کرده‌اند. به همین دلیل است که روان‌شناسی بازار سرمایه و بورس سهام به شناخت رفتار سرمایه‌گذاران کمک می‌کند و به‌عنوان عاملی بسیار مؤثر اشتباهات تحلیلی معامله‌گر را خنثی می‌کند. در دوره تابلخوانی و روانشناسی بازار بورس علاوه بر انتقال تجربیات مفیدی که بعد از سال‌ها معامله کردن در بورس در اختیار شرکت‌کنندگان گذاشته می‌شود، از تکنولوژی‌های نوینی معاملاتی مانند فیلترنویسی و معاملات الگوریتمی برای رصد سریع بازار استفاده خواهد شد. برای این دوره علاوه بر برگزاری جلسات اصلی، جلسه‌هایی نیز به‌منظور حل تمرین و پرسش‌وپاسخ در نظر گرفته شده‌است.

این درس برای کسانی که حداقل مدرک کارشناسی در یک رشته مهندسی یا مالی دارند و علاقه به حضور علمی، مؤثر و با برنامه در بازار سرمایه دارند به شدت توصیه می‌شود.

کلام آخر

واقعیت این است که شناخت روانشناسی بازار بورس به این سادگی‌ها که فکر می‌کنید نیست و درست است که رفتار و احساسات سرمایه داران تاثیر مستقیمی بر وضعیت بازار و قیمت دارد، اما برای بیشتر آن‌ها تشخیص احساساتشان واقعا سخت است. چه برسد به اینکه بخواهند احساسات یک جمع را زیر نظر بگیرند و طبق آن دست به عمل بزنند. سرمایه دار ابتدا باید بتواند بر روی عواطف خود کنترل پیدا کند و بداند که رفتارهای هیجانی و احساسی در بازار چیزی جز ضرر و زیان عایدش نخواهد شد. ابتدا باید خود را بشناسد و به خوبی خود را در شرایط مختلف بازار کنترل کند و سپس به شناخت احساسات بازار بپردازد.

 از طرفی دیگر پس از طی تمام این مراحل می‌توان گفت روانشناسی بازار بورس لازم است و کافی نیست و باید در تمامی زمینه‌ها بتوانید دانش خود را افزایش دهید و مطالعه کنید و با دانش کافی و هوش و ذکاوت خود بتوانید بهترین نقاط ورود و خروج به بازار را تشخیص دهید.