آموزش شطرنج
آموزش جهان شطرنج با پیشرفت گام به گام
فرزاد بلورچی فرد
آموزش شطرنج با گری کاسپاروف
Master Class
Garry Kasparov
آموزش مقدماتی شطرنج
علی باغجری
آموزش شطرنج
شطرنج (chess) هم بازی است و هم ورزش. شطرنج به دلیل فکری بودن، سبب افزایش تمرکز می‌شود. همین تمرکز بیش‌تر، روی حافظه و هوش و تخیل فرد تأثیر مستقیم و مثبتی خواهد داشت. آموزش شطرنج به شما کمک می‌کند تا با قواعد و قوانین این بازی آشنا شوید و بتوانید حرفه‌ای‌تر تمرین کنید. بازی شطرنج دو نفره است و از هند برخاسته شده است.
چرا باید شطرنج را یاد بگیریم؟
بازی شطرنج یک ورزش ذهنی است. شما با هوش و نقشه‌چینی می‌توانید بازی‌های مختلفی را در چهارچوب قوانین شطرنج، پیاده‌سازی کنید. این موضوع سبب می‌شود تا عملکرد مغز تقویت یافته و قدرت محاسباتی و تصویرسازی آن افزایش یابد. به‌غیر از فوایدی که بازی شطرنج برای مغز و حافظه دارد، یادگیری آن می‌تواند به‌صورت حرفه‌ای برای ورود به دنیای مفرح ورزشی مفید باشد. مسابقات شطرنج، انگیزه‌ی خوبی برای یادگیری این بازی خواهد بود.
اگر علاقه‌مند به تدریس و مربی‌گری شطرنج نیز باشید، با یادگیری این بازی می‌توانید به‌عنوان مدرس در این حرفه فعالیت داشته باشید. البته انتظار می‌رود برای ورود به حیطه‌ی مربی‌گری، تجربه و سواد کافی در سطح حرفه‌ای بازی‌های شطرنج به‌دست آورید.
بازی شطرنج چگونه است؟
بازی شطرنج یک بازی دو نفره است. یک صفحه‌ی شطرنجی ۶۴ خانه‌ای (۸*۸) و ۱۶ مهره برای هر بازیکن (جمعاً ۳۲ مهره) دارد. در اصل مهره‌های هر بازیکن یکی از رنگ‌های سیاه و یا سفید است. اما با توجه به تنوع مهره شطرنج، ممکن است رنگ‌های دیگری در طیف تیره و روشن برای این منظور استفاده شود.
هر یک از مهره های شطرنج، نام خاصی دارند که حرکت خاصی نیز در صفحه برای آن در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال مهره‌ی «شاه»، تنها یک خانه به طرفین می‌تواند حرکت کند. حرکات این مهره‌ها و قواعد بازی، ساختار بازی شطرنج را تشکیل می‌دهند.
در سطوح بالاتر، از ساعت شطرنج نیز برای سنجش زمان بازی هریک از بازیکنان استفاده می‌شود. این ساعت دکمه‌ای دارد که هر بازیکن از زمان آغاز نوبت حرکت خود تا انجام حرکت مهره، آن را فشار می‌دهد. بدین صورت زمان اختصاص داده شده به آن بازیکن، محاسبه خواهد شد.
سرفصل‌های آموزش شطرنج
برای یادگیری شطرنج، سطوح مختلفی تنظیم می‌شود. در آموزش شطرنج مبتدی، اصول و قواعد کلی بازی و روش‌های شروع آن مطرح می‌شود. این در حالی است که در آموزش شطرنج حرفه ای، انواع روش‌های دفاع و تکنیک‌های مختلف برای برنده شدن در آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. برخی از سرفصل‌های آموزش شطرنج از مبتدی تا پیشرفته در زیر لیست شده‌اند.
• معرفی عناصر بازی
• معرفی صفحه شطرنج (تعداد خانه‌ها، شماره‌بندی خانه‌ها، چینش و جهت صفحه و غیره)
• معرفی مهره‌های شطرنج (شاه، وزیر، فیل، اسب، قلعه یا رخ، سرباز)
• نمادهای هر مهره در شطرنج (به‌عنوان مثال مهره‌ی شاه را با حرف k که از ابتدای واژه‌ی king برگرفته شده است، نشان می‌دهند.)
• آشنایی با چیدمان مهره‌ها (مهره‌های سرباز در ردیف جلو، رخ در گوشه‌های صفحه و الی آخر)
• آشنایی با حرکت مهره‌ها (مهره‌ی شاه یک خانه به طرفین، رخ حرکت در خط مستقیم (امکان پرش در هنگام قلعه کردن شاه) و غیره)
• شناخت ارزش مهره‌ها (مهره‌ی وزیر ۹ امتیاز، مهره‌ی رخ ۵ امتیاز، مهره‌ی اسب و فیل ۳ امتیاز و سرباز ۱ امتیاز)
• قواعد بازی
• روش‌های بیرون کردن مهره‌ها از زمین بازی
• کیش و مات
• تساوی در بازی شطرنج
• قوانین شطرنج بازی
• آموزش حرکات خاص و استثنایی (قلعه کردن شاه، تبدیل مهره‌ی سربازی که به انتهای صفحه رسیده است و غیره)
• آموزش داوری در شطرنج
• مکتوب کردن بازی
• آموزش نت برداری از بازی (نوشتن حرکات برای بررسی بازی)
• آشنایی با ساعت شطرنج و آموزش شیوه‌ی کار با آن
• آموزش‌های شطرنج حرفه‌ای
• استراتژی‌های شطرنج حرفه ای
• معرفی انواع تکنیک شطرنج (دراگون، شونینگن، بولسلاوسکی و غیره)
• دام‌های بازی شطرنج
• دفاع کاروکان
• ریتینگ شطرنج
• معرفی و آموزش نرم افزارهای شطرنج
برعکس آن‌چه در یک نگاه از این بازی به نظر می‌رسد، تحلیل‌های پیچیده‌ای از حرکت مهره‌ها می‌توان داشت. بنابراین آموزش این بازی با تحلیل حرکات شطرنج و بازی قهرمانان، ادامه‌دار خواهد بود.
در دوره آموزشی شطرنج چه چیزهایی یاد می‌گیریم؟
مباحث دوره‌های آموزشی به‌گونه‌ای چیده شده‌اند که شما از صفر تا صد کار با این بازی را یاد می‌گیرید. بعد از گذراندن این دوره شطرنج، شما قادر خواهید بود تا بازی‌هایی در سطح مربوطه داشته باشید، بازی رقیبان را تحلیل و ارزیابی کنید و انواع تکنیک‌های آموخته شده در دوره را در بازی واقعی به‌صورت عملی پیاده‌سازی کنید.
یادگیری شطرنج برای چه افرادی مناسب است؟
آموزش شطرنج برای کودکان مناسب خواهد بود. با توجه به سطح هوشی، کودکان می‌توانند آموزش مقدماتی شطرنج را آغاز کنند. شرکت در دوره‌های آموزش شطرنج برای بزرگسالان نیز مؤثر است. تکنیک‌های پیچیده‌تر در دوره‌های حرفه‌ای مطرح خواهند شد.
در حقیقت هر فردی که به بازی شطرنج علاقه‌مند باشد، می‌تواند از یادگیری شطرنج بهره‌مند شود. بسته به سطح فرد، نحوه‌ی بازی و تکنیک‌های پیچیده‌ی آن آموزش و سطح فرد ارتقا داده خواهد شد.
چطور شطرنج را یاد بگیریم؟
برای یادگیری شطرنج، می‌توانید از منابع متعددی استفاده کنید. کتاب شطرنج، یکی از گزینه‌های پیش رو است. در کتاب‌های مربوطه، به آموزش شطرنج با تصویر پرداخته می‌شود. همین تصاویر کمک می‌کنند تا آموزش واقعی و تأثیرگذار باشد. برخی از کتاب‌ها به آموزش شطرنج حرفه ای تصویری پرداخته‌اند که برای سطوح بالا، قابل استفاده است.
شرکت در دوره‌های آموزشی شطرنج و کلاس‌های حضوری، گزینه‌ی دیگری است که برای یادگیری شطرنج می‌توان دنبال کرد. در تمام منابع، سرفصل‌های مذکور مطرح شده و آموزش برای هریک از آن‌ها دنبال می‌شود.
پیش نیازهای دوره آموزشی شطرنج
یادگیری شطرنج، هیچ پیش‌نیازی ندارد. اگر به بازی شطرنج علاقه‌مند باشید و برای یادگیری آن مصمم شده باشید، می‌توانید صفر تا صد آن را در دوره‌ی آموزشی شطرنج و کتاب‌های مرتبط دنبال کنید. به‌خاطر داشته باشید که شطرنج یک بازی فکری است و با تقویت هوش و حافظه سروکار دارد نه سواد و دیگر دانش‌ها. بنابراین هیچ دانشی برای پیش نیاز یادگیری این بازی مطرح نمی‌شود.
آموزش داوری شطرنج
شما می‌توانید بعد از گذراندن دوره‌های آموزشی شطرنج مقدماتی و حرفه‌ای، آموزش داوری شطرنج را نیز دنبال کنید. این دوره به شما کمک می‌کند تا با قواعد و قوانین داوری مسابقات شطرنج آشنا شوید. این موضوع به‌خصوص برای افرادی که شطرنج را به‌صورت حرفه‌ای دنبال می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. آشنایی با داوری شطرنج به بازیکنان کمک می‌کند تا بتوانند از حق و حقوق خود دفاع لازم را به‌عمل آورند.
تحلیل‌های نرم افزاری بازی شطرنج
برای شناخت تاکتیک‌های بازی شطرنج، از نرم افزارهای ویژه برای تحلیل بازی استفاده می‌شود. chessBase و Fritz دو نمونه از معروف‌ترین این نرم افزارها هستند. در برخی از دوره‌های آموزشی شطرنج، این برنامه‌ها معرفی شده و شیوه‌ی کار با آن به افراد آموزش داده می‌شود. این نرم افزارها در ارتقای مهارت شطرنج بازی، نقش مفیدی دارند.
نرم افزارهای شطرنج، به بازیکنان کمک می‌کنند تا خود را در برابر سبک بازی حریف قوی‌تر سازند. به‌علاوه این‌که بازی‌های قهرمانان شطرنج دوره‌های قبل توسط این برنامه‌ها تحلیل شده و نقاط ضعف، قدرت و استراتژی بازی قابل دسترس خواهد بود.
دوره‌ی یادگیری شطرنج چقدر طول می‌کشد؟
شطرنج از آن مهارت‌هایی است که یادگیری آن هرگز متوقف نخواهد شد. شما مفاهیم مقدماتی کار با این بازی را در چند روز یاد می‌گیرید و به‌اصطلاح می‌توانید بازی کنید اما برای حرفه‌ای شدن در شطرنج، همیشه مسیر یادگیری وجود دارد. به همین دلیل نمی‌توان یک زمان برای آموزش این بازی مهیج فکری ذکر کرد.
از سوی دیگر، مانند هر مهارتی، شما باید بازی‌های فراوان به‌عنوان تمرین انجام دهید. آموزش و یادگیری شطرنج، بسته به زمانی که برای تمرینات و بازی‌ها می‌گذارید، زمان‌بر خواهد بود.
مسأله‌ی دیگری که روی بازه‌ی آموزشی شطرنج اثر می‌گذارد، انواع دوره‌هایی است که می‌توانید برای این بازی بگذرانید. به‌عنوان مثال شما ممکن است به شرکت در دوره‌های داوری شطرنج یا یادگیری برخی نرم افزارها، علاقه‌مند باشید که طبیعتاً زمان آموزش را افزایش خواهد داد.
هزینه‌ی آموزش بازی شطرنج
یکی از مباحث مهم در یادگیری شطرنج، هزینه‌های آن است. در صورت محدودیت بودجه، شما می‌توانید یادگیری را از کتاب‌های آموزشی شطرنج آغاز کنید. این کتاب‌ها مصور بوده و نکات مقدماتی و اصلی بازی را آموزش می‌دهند. نکته‌ی مهم این‌که کتاب‌های آموزشی برای کودکان و بزرگسالان تهیه شده و در دسترس قرار گرفته است. شما می‌توانید بسته به گروه سنی و سطح آموزشی خود، کتاب مناسب را تهیه و مطالعه کنید.
در سطوح بالاتر، توصیه می‌کنیم تا دوره‌های آنلاین آموزشی بازی شطرنج را دنبال کنید. دوره‌های آنلاین به‌نسبت دوره‌های حضوری هزینه‌ی کم‌تری دارند و کیفیت آن هم سطح و چه‌بسا بالاتر از دوره‌های حضوری خواهد بود. برخی از این دوره‌ها توسط قهرمانان بازی شطرنج تهیه شده‌اند و شما نکات این بازی را از دیدگاه موفق‌ترین افراد خواهید آموخت.
خوشبختانه منابع رایگان و کم‌هزینه‌ی زیادی برای یادگیری شطرنج وجود دارد. کافی است سری به اینترنت بزنید و عبارت «آموزش بازی شطرنج» را جست‌وجو کنید تا این منابع را بشناسید. تمرین و تکرار بیش‌تر در ورزش شطرنج، به شما کمک می‌کند تا به سطح خوبی در آن برسید.
آموزش شطرنج در مکتب خونه
برای یادگیری شطرنج از صفر تا صد، می‌توانید سری به وب‌سایت آکادمی مکتب خونه بزنید. در مکتب خونه منابع متعددی برای یادگیری این بازی جذاب قرار داده شده است. شما می‌توانید از مقالات و دوره‌های آموزشی شطرنج استفاده کنید. آموزش‌های مکتب خونه برای سطوح مختلف برنامه‌ریزی و تنظیم شده است و مناسب استفاده‌ی کودکان تا بزرگسالان خواهد بود.