تحقیق در عملیات پیشرفته ۱

درس تحقیق در عملیات ( تحقیق در عملیات پیشرفته ) یکی از دروس اجباری رشته‌های مدیریت صنعتی، مدیریت بازرگانی و مهندسی صنایع است و همچنین به عنوان درسی اختیاری برای دانشجویان رشته‌های مهندسی کامپیوتر و آی تی، مهندسی برق، ریاضی و ... ارائه می‌شود.

از آنجاییکه مبانی تحقیق در عملیات، طیف وسیعی از مباحث را در بر می‌گیرند، در رشته‌های نام‌برده این درس تحت عناوین تحقیق در عملیات 1، تحقیق در عملیات 2، تحقیق در عملیات 3، تئوری صف، اصول شبیه‌سازی، تجزیه تحلیل و تصمیم‌گیری و ... در دروسی مجزا و مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا برای دانشجویان ارائه می‌شود.

همان‌طور که پیش از این گفته شد مبانی تحقیق در عملیات، طیف وسیعی از مباحث را در بر می‌گیرند. برنامه‌ریزی خطی، برنامه‌ریزی عدد صحیح، برنامه‌ریزی آرمانی، برنامه‌ریزی چند هدفه، برنامه‌ریزی فازی، برنامه‌ریزی غیرخطی، برنامه‌ریزی پویا، اصول شبیه‌سازی، تئوری صف، برنامه‌ریزی مارکوفی و ... همه از مباحثی هستند که در تحقیق در عملیات و تحقیق در عملیات پیشرفته به آن‌ها پرداخته می‌شود.

به فراخور دوره، دانشگاه و نظر استاد در هر دوره می‌توان یک یا چندتا از این مباحث را بررسی کرد و در آن‌ها عمیق شد.

تحقیق در عملیات پیشرفته چه تفاوتی با تحقیق در عملیات دارد؟

معمولا آموزش تحقیق در عملیات را با برنامه‌ریزی خطی و روش‌های حل این مسائل آغاز می‌کنند و سپس با توجه به مقطع تحصیلی، نیاز دانشجویان رشته و نظر استاد به مباحث دیگر پرداخته می‌شود که می‌توان به این مباحث تحقیق در عملیات پیشرفته گفت.

تحقیق در عملیات چیست و چه کاربردی دارد؟

در زندگی روزمره ما به ناچار با محدودیت‌های مختلفی مواجه می‌شویم و مجبوریم تا با در نظر گرفتن این محدودیت‌ها انتخاب‌های مناسبی داشته باشیم. مثلا شما هنگام خرید منزل با محدودیت‌های مختلفی مواجه هستید. محدودیت بودجه، محدودیت نزدیکی به محل کار، محدودیت محله‌های مد نظر و محدودیت دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی می‌توانند چندی از این محدودیت‌ها باشند.

در تحقیق در عملیات پایه، ما به دنبال این هستیم که تمام این محدودیت‌ها را لحاظ کنیم و بهترین حالت ممکن یا حالت بهینه را پیدا کنیم. که این کار را با برنامه‌ریزی خطی انجام داده و با روش‌هایی مثل سیمپلکس آن را حل می‌کنیم تا به حالت بهینه برسیم.

یک مرحله بالا‌تر برنامه‌ریزی عدد صحیح و برنامه‌ریزی پویا مطرح می‌شوند که برای هر کدام از این مباحث نیز روش‌های متعددی همانند روش شاخه و کران وجود دارد که شما را برای رسیدن به جواب بهینه یاری می‌کنند.

در تحقیق در عملیات پیشرفته مباحث دیگری نظیر برنامه‌ریزی آرمانی، برنامه‌ریزی غیرخطی و ... مطرح می‌شوند که برای این مباحث هم روش‌های حل مختلفی مانند روش (کروش _ کیون _ تاکر) پیشنهاد می‌شود.

در مبانی تحقیق در عملیات مباحث دیگری مانند: تئوری صف، اصول شبیه‌سازی و ... نیز وجود دارند که به دلیل تخصصی شدن این مباحث، هرکدام تحت عنوان دوره‌ای جداگانه در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند.

یکی دیگر از مباحثی که در دوره‌های تحقیق در عملیات پیشرفته می‌تواند مطرح شود بحث تصمیم‌گیری است. تحقیق در عملیات کلاسیک به دنبال جواب بهینه برای هر مسئله می‌گردد، اما در تحقیق در عملیات پیشرفته مطرح می‌شود که شما خیلی از اوقات برای رسیدن به جواب بهینه‌ی مسائل مختلف زمان بسیار زیادی را باید تخصیص دهید، در نتیجه به جای رسیدن به جواب‌ بهینه، حدی از مطلوبیت را مطرح می‌کنید و به دنبال جواب‌هایی مطلوب و یا رضایت‌بخش خواهید گشت.

بر فرض مثال در مسئله مطرح شده در رابطه با خرید خانه اگر شما بخواهید اطلاعات تمام خانه‌های موجود در تهران را استخراج کنید و سپس بر اساس اطلاعات تمام این خانه‌ها بهترین خانه را انتخاب کنید زمان بسیار زیادی نیاز است و عملا نشدنی است.

در نتیجه تصمیم می‌گیرید که چند روز به دنبال خانه بگردید و بهترین خانه‌ای که در این مدت پیدا کردید را انتخاب کنید. ممکن است اگر به جای چند روز، چند هفته به دنبال خانه بگردید خانه‌ی بهتری پیدا کنید، اما برا اینکه زمان را از دست ندهید به یک جواب مطلوب رضایت می‌دهید و دیگر به دنبال جواب بهینه نخواهید گشت. 

در دوره‌ تحقیق در عملیات پیشرفته‌ی تدریس شده توسط نظام‌الدین مهدوی امیری، بیشتر به ابعاد ریاضیاتی تحقیق در عملیات پرداخته شده است. به عنوان مثال اگر این دوره برای دانشجویان مدیریتی ارائه شود احتمالا به نکات کاربردی بیشتری پرداخته می‌شود و از ابعاد ریاضیاتی و تئوری آن کاسته خواهد شد.