آموزش مبانی هنرهای تجسمی و رنگ شناسی

مبانی هنرهای تجسمی چیست؟

بطور کلی مبانی هنر های تجسمی که "مبانی هنرهای تصویری" هم نام دارد، اصول و قواعدی است که با یادگیری و بکاری گیری آنها روی هنرهایی که با بینایی ما در ارتباط هستند، باعث تحریک حس بینایی و تاثیر روی تک تک عناصر موجود در اثر هنری و زنده تر بودن یک اثر می شود.

یا اگر بخواهم ساده تر بگویم مبانی هنرهای تجسمی مفاهیمی برای خلق آثار تجسمی هستند.

با توجه به اینکه از این قواعد با عنوان اصول پایه ی یادگیری هنرهای تجسمی یاد می شود ، زبان یادگیری آن هم کمی با هنرهای کلامی فرق دارد.

از طرفی تصویرهای موجود در ذهن یک هنرمند باعث می شود که تفکر پشت تصویر باعث توصیف های کلامی از جمله  شعر نیز بشود.این موضوع را می توان اینطور نیز تفسیر کرد که هراثر تجسمی برای افراد دیگر می تواند دارای یک پیام جدید برای آن مخاطب و برداشتش باشد و اصلا همین موضوع است که هنرهای تجسمی را جذاب ترمی کند!

نیروهای بصری در مبانی هنرهای تجسمی چیست؟

نیروهای بصری در هنرهای تجسمی دو دسته است

1- بخش های ملموس: چیزهای که بطور طبیعی و در طول روز با آنها رو به رو می شویم مثل نقطه- خط - سطح-بافت - تیرگی و روشنی

2-خلاقیت هنرمند: این بر می گردد به ذوق هنرمند و صد البته تجربیات آن در بکار گیری ازعناصر بصری.مثل: تعادل، تناسب، هماهنگی و کنتراست که به یک اثر هنری ثبات و جذابیت می بخشد

نکته: وقتی صحبت از نگاه هنرمند به میان می آید، منظورصرفا مکانیزم طبیعی چشم های هنرمند نسبت به اطراف نیست.نگاه هنرمند چیزی ماورای یک عکس العمل جسمی است-یک هنرمند علاوه بر دیدن به تناسبات فضای اطراف توجه می کند وهمین توجه و نگاه از زوایای دیگر هم باعث می شود که جلوه گری آثار آن بیش از پیش شود.

عناصر اولیه بصری کدامند؟

هرچیزی که در اطراف ما قابل دیدن است دارای یک رشته از عناصربصری اولیه است.

این عناصر: نقطه، خط، شکل، سطح، رنگ، بافت و غیره هستند،اگر شما از علاقه مندان به تولید آثار تجسمی هستید شناخت این مفاهیم از نان شب برای شما واجب تر است!

لازم به ذکر است که تنها شناخت به شما کمک نمی کند و در واقع وقتی شما با تمرین به درک درستی از عناصر بصری برسید مسیر دانشی و ایجاد فهم نیز برای شما روشن تر خواهد شد.

سطح در مبانی هنرهای تجسمی

وقتی یک شکل دو بعد طول و عرض داشته باشد تبدیل به سطح می شود و البته به لایه ی رویی اشیا هم سطح گفته می شود.

سطح هم می تواند گاهی هموار یا ناهموار ظهور پیدا کند و همه ی سطح ها هم در سه شکل شکل هندسی دایره ، مربع ، مثلث یا ترکیبی از آنها هستند.

تجمع و پراکندگی در مبانی هنرهای تجسمی

هیچ کس از یکنواختی خوشش نمی آید و این موضوع درهنرهای تجسمی جایگاه ویژه ای دارد.

وقتی دریک تصویر، نقاط مشابه به‌ صورت یکنواخت پخش شده ‌باشند، جاذبه ی بصری خاصی هم ایجاد نمی‌شود اما با ایجاد اجتماع و تراکم نقاط در بعضی قسمت‌ها می توان توجه مخاطب را به این بخش‌ها در کادر بیشتر جذب کرده وحتی تیرگی/ روشنی و حرکت را در این قسمت‌ها به خوبی نشان می‌دهد.

نقاط مختلف ایجاد تاریکی روشنی می‌کنند. بخش هایی که در آن تراکم نقطه کمتر است روشنتر دیده می‌شود و بخش هایی که در آن تراکم نقطه بیشتر است تیره‌تر دیده می‌شود.

حجم در مبانی هنرهای تجسمی

حجم یکی از عناصر بصری است که سه بعد "طول و عرض و ارتفاع"دارد و به وسیله خط محدود شده است؛ حجم همان سطحی که حالا در فضا حرکت می کند.اگرکمی فیزیک را قاطی ماجرا کنیم.

باید بگوییم: هر گاه به یک عنصر دو بعدی مثل "سطح" ضخامت اضافه کنیم،او را تبدیل به حجم کرده ایم.

ریتم در مبانی هنرهای تجسمی

اصلا لغت ریتم با تکرار ارتباط مستقیمی دارد، ریتم به معنی: تکرار هر گونه شکل، رنگ، موقعیت و حرکت شبیه به هم طبق نظمی خاص مشخص شده است.انسان هم خودش را با ریتم های گوناگون طبیعت هماهنگ کرده است.

مثل ریتم شب و روز و این ریتم های همیشگی و معمول در حقیقت همیشه منشا تفکر پشت اصول هنر، زندگی است.

 در بین تمامی هنرها، ریتم در هنر موسیقی نمود بالایی دارد. در واقع موسیقی چیزی جز ریتم های مختلف نیست.

نقطه در مبانی هنرهای تجسمی

نقطه کوچکترین، جدا نشدنی ترین و تقریبا اولین عنصر بصری است. نقطه در تمامی ابعاد زندگی ما جای دارد- مثلا نقطه های الفبایی،یک جسم کوچک در فضای بزرگ، لکه ی روی دیوار یا حتی لباس،رد پاهای باقی مانده در برف، یا تک چراغ های روشن در شهر همه ی اینها نمودی از نقطه در تصاویری هستند که ما در طول روز می بینیم.

وقتی که در محیطی نقطه پیدا کردید مطمئن باشید آن نقطه شروعی برای پیدا کرد فرم نیز در آن فضا است.عادی ترین فرم یک نقطه "گرد بودن" است که البته زیاد هم است، مثلا شما احتمال کمی دارد که بتوانید نقطه ای چهار گوش یا مثلثی شکل در یک فضا پیدا کنید.

بافت در مبانی هنر های تجسمی

بافت معمولاً ارتباط مستقیمی با حس لامسه دارد، اما حسی که ما از بافت می گیریم مستقیما به قوه ی بینایی مان مربوط است و تنها بخاطر تجربه ای که از محیط داریم بافت را درک می کنیم.حالا اگر این عنصررا از طریق هر دو حس یعنی هم لامسه هم بینایی تجربه کنیم ابعاد وسیع تری از مفاهیم را قابل درک می کنیم مثل مواد صاف و نرم، زبر و خشن، براق و کدر، مانند چوب، شیشه، پنبه، سنگ و کاغذ.

خط در مبانی هنرهای تجسمی

دومین عنصر بصری قابل معرفی که از نزدیک شدن تعدادی نقطه به وجود می آید "خط" است، بعضی ها می گویند خط یک نقطه ی در حال حرکت است. حتی در ریاضی هم جایی که دو نقطه به هم می رسند خط نام می گیرند، خط تنها طول دارد و از عمق و عرض بهره مند نیست و برخلاف نقطه که یک عنصر متمرکز است، خط انرژی و فعالیت بیشتری درخود دارد.

کنتراست در مبانی هنرهای تجسمی

کنتراست مفهوم تفاوت درخشندگی رنگ یا تضاد در اشیاست که باعث تمایز آنها (یا تصویرشان) از هم دیگر می‌شود. واژهٔ فرانسوی کنتراست به‌معنای تباین و جدایی است و یکی از اصول‌ پایه‌ای انواع رشته های هنری است.

شکل در مبانی هنرهای تجسمی

وقتی بطور مثال لکه ی رنگی در یک محیط محصور می شود "شکل" به وجود می آید.

 اشکال در دو نوع: دو بعدی= سطح   و سه بعدی=حجم  هستند.

پیدایش شکل از مثبت و منفی بودن یک فضا می آید، از آنجایی که مثبت بودن شکل با منفی های فضا خودش را نشان می دهد، اگر مثبت و منفی بودن فضا به یک اندازه باشد وارونگی شکل و زمینه رخ می دهد.

میدان دید

چشم هر انسان میدان دیدی در حدود 135 درجه دارد.

حالا وقتی که به یک جسم خیره می شویم، فقط زاویه ی محدودی از آن را بطور واضح می بینیم و سایر قسمت های آن تقریبا محو و نامشخص دیده می شود. مثلا یک میز را در نظر بگیرید، از هر زاویه ای که به این میز نگاه کنیم همیشه زوایه هایی دارد که از چشم ما دور می ماند.

یعنی هر زاویه در نگاه ما تنها بخشی از واقعیت آن میز را نشان می دهد،بعنوان مثال در یک زاویه ما سه تا از پایه های آن میز را می بینیم در حالیکه واقعیت آن میز چهار پایه ای است.

همچنین فاصله ای که ما از آن به یک جسم نگاه می کنیم، تاثیر زیادی در تغییر جلوه ی آن جسم دارد،اگر از نزدیک به همین میز نگاه کنیم، طوری به نظر می رسد که با نگاه از فاصله ی دور به آن، متفاوت است.اگر شما بعنوان یک هنرمند تمام تلاشتان رابکنید بازهم فقط می توانید زاویه های خاصی از آن را نشان دهید.احساس خلا در این موضوع باعث ایجاد سبک کوبیسم شد که در آن بتوانند ابعاد بیشتری را نشان بدهند.

خط افق

چطومی شود با اینکه فاصله ی دو خط موازی همیشه یکی است، دو خط موازی در بی نهایت به هم 

می رسند؟ این موضوع نشان دهنده این است که واقعیت فیزیکی با شکل و ظاهرش متفاوت است.

واضح ترین مثال برای درک این موضوع ریل های موازی راه آهن است که واقعیتشان با شکلی ظاهریشان فرق دارد.ریل های قطار هر چه از ما دورتر می شوند فاصله شان به هم نزدیک می شود تا این که در انتهای دید ما، روی نقطه ای در افق، به هم برسند.در عنصر شناسی بصری به آن نقطه، "نقطه ی گریز"می گویند که روی خط افق است.خط افق محل تماس و برخورد آسمان و زمین مسطح است، یا محل تماس آسمان و سطح دریا، این خط هم تراز چشم بیننده است.

فضا

درک و حس فضا، ارتباط مستقیمی با زمان و مکان دارد.هر چه در جهان است، در کادرهای دو بعدی یا سه بعدی، همگی به نوعی با فضا در ارتباط هستند.فضا تعیین کننده ی موقعیت و وضعیت هر پدیده ی قابل دیدنی با سایر پدیده هاست.در این بین فضای داخلی، فضای خارجی، فضای میانی، فضای آسمان، فضای بین ماه و زمین، فضای ساختمان ها، فضای باز، فضای بسته و غیر همه نشان دهنده وجود یک پدیده نسبت به بقیه ی پدیده هاست.

حرکت

حرکت به وسیله عناصر تصویری شکل می­گیرد، او گاهی با نقطه و گاهی هم با خط ایجاد می­شود و البته ممکن است با شکل های مختلفی هم دیده مهمترین عاملی که حرکت را در تصویر ایجاد می کند انرژی تصویری آن است که به واسطه طراحی ایجاد می­شود که هنگام مشاهده تصویر احساس حرکت را در ذهن مخاطب ایجاد می­کند.

ترکیب

ترکیب بندی علمِ جای دادن منطقی عناصر تجسمی در فضا است.

تمام قوانین ترکیب بندی بر پایه این است که عناصر در محیط به شکلی درست و چشم نواز در کنار هم قرار گیرند.

تعادل

یک مصداق بارز و خوب برای درک تعادل، ترازو است، وقتی دو کفه ترازو یکسان هستند تعادل یا تقارن ایجاد می شود و کمتر و بیشتر بودن وزن آنها عدم تقارن ایجاد می کند.

در ترکیب بندی عناصری مثل فرم، اندازه، رنگ، بافت، کنتراست و غیره در ایجاد تعادل و یا بر هم زدن آن عامل است.

تعادل در خلق آثاری با مقیاس بزرگ اهمیت بیشتری پیدا می کند و البته در کنار آن باید از قوانین در ریاضی و هندسی هم کمک گرفت.